Malowanie ścian i sufitów. Przewodnik po farbach

W pomieszczeniach obecnie stosuje się najczęściej trzy rodzaje farb: akrylowe, lateksowe i winylowe. Najlepsze właściwości użytkowe mają farby lateksowe. Mają one zwiększoną ilość spoiwa, czyli żywic poliakrylowych. Dzięki nim tworzą elastyczną, dobrze kryjącą powłokę, która pozwala oddychać ścianom. Są również bardzo odporne na zmywanie zabrudzeń.

W farbach akrylowych spoiwem jest również żywica akrylowa, ale zawierają jej mniej niż lateksowe. Wykonana nimi powłoka w mniejszym stopniu niweluje nierówności i rysy.

Z kolei w farbach winylowych funkcję spoiwa pełni polichlorek lub polioctan winylu, dzięki któremu tworzą gładką, bardzo odporną na zmywanie powłokę. Farby te jednak słabo przepuszczają parę wodną, co ogranicza oddychanie ścian.

Ostatnio w ofercie producentów pojawiła się farba ceramiczna - określana jako emulsja o podwyższonej odporności na zabrudzenia. Pod tą nazwą kryje się farba lateksowa wzbogacona o ceramiczne mikrokuleczki. Tworzy ona idealnie gładką, cienką powłokę, na której trudniej osadzają się kurz i zabrudzenia. Jej dodatkową zaletą jest wysoka odporność na szorowanie - ściany można myć nawet przy użyciu mocnych detergentów. Farba ceramiczna zazwyczaj ma bardzo dobrą przyczepność i jest elastyczna, więc sprawdza się nawet na lekko nierównych powierzchniach. Nadaje ścianom wykończenie tzw. "skorupki jajka".

Z czego robi się farby

Punktem wyjścia do rozważań o farbach, ich rodzajach i właściwościach powinna być próba możliwie prostego zdefiniowania tego pojęcia. Zgodnie z normą PN-EN ISO 4618 farbą jest "pigmentowany wyrób lakierowy, który nałożony na podłoże tworzy kryjącą powłokę o właściwościach ochronnych, dekoracyjnych lub specyficznych technicznie". W skład każdej farby wchodzą następujące komponenty: spoiwo, pigmenty i wypełniacze, rozpuszczalnik/rozcieńczalnik oraz środki pomocnicze. Najważniejszym składnikiem farby jest spoiwo, które odpowiedzialne jest za jednorodność powłoki malarskiej i odpowiednią przyczepność farby do podłoża. Proporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami decydują o takich cechach farby jak paroprzepuszczalność, wodochłonność czy odporność powłoki na szorowanie. Przykładowo, im w farbie więcej spoiwa, tym mniej podatna jest na wchłanianie wody, a co za tym idzie bardziej odporna na zmywanie i mniej paroprzepuszczalna; ma też wyższy stopień połysku.

Czy każda farba jest zmywalna

Zmywalność farby to możliwość usuwania zabrudzeń z powłoki malarskiej bez ryzyka znaczącego odbarwienia i wybłyszczenia ściany. To od tego parametru w głównej zależy, jak pomalowane powierzchnie będą się prezentować po pewnym czasie użytkowania. Dotyczy to przede wszystkim takich pomieszczeń, jak pokój dziecięcy, hol czy kuchnia, w których ściany są narażone na różnego typu zabrudzenia.

Odporność farby na zmywanie fachowcy określają jako odporność na szorowanie na mokro. Sformułowanie to odnosi się bezpośrednio do metodologii badania zmywalności farb. Akredytowane instytucje badawcze prowadzą specjalistyczne testy, pozwalające dokładnie określić odporność farby pod kątem zmywalności (patrz ramka "Jak się bada zmywalność farby"). Dzięki temu możemy samodzielnie zweryfikować wiarygodność deklaracji poszczególnych producentów.

Najwyższą zmywalnością, czyli najmniejszym ubytkiem warstwy malarskiej podczas zmywania, charakteryzują się farby przyporządkowane do klasy pierwszej. Jeśli jednak zależy nam na wybraniu farby pod tym względem najlepszej, warto porównać nie tylko przyporządkowanie do kategorii, ale również konkretne wartości wynikowe. To dlatego, że wartości brzegowe poszczególnych klas zmywalności są na tyle szerokie, że - przykładowo - w ramach prestiżowej pierwszej klasy zmywalności można znaleźć zarówno produkt, który podczas testów starł się jedynie o 2 mikrometry [ m], jak i ten, którego ubytek wynosił 5 mikrometrów.

Dobrze też zwrócić uwagę, do jakiej normy odwołuje się producent określając odporność farby na zmywanie. Do tej pory na rynku funkcjonuje starsza norma PN-C 81914:2002, której wymagania dotyczące odporności na szorowanie na mokro są nieporównywalnie niższe niż obowiązującej obecnie normy PN-EN 13300. Możliwa jest sytuacja, że emulsja zaszeregowana według starej normy do pierwszej klasy zmywalności, zgodnie z nowszą kwalifikuje się zaledwie do klasy trzeciej.

Jak się bada zmywalność farby

Podczas badania wymalowanie wykonane konkretną farbą poddawane jest procedurom określonym zgodnie z PN-EN-ISO 11998: 2007, a następnie wyniki klasyfikowane według normy PN-EN 13300. Wygląda to tak: farba nanoszona jest warstwą odpowiedniej grubości na malowaną powierzchnię, a następnie schnie przez 3 tygodnie (także w domowych warunkach zaleca się zmywać ściany dopiero po 2-3 tygodniach od malowania). Po tym czasie umieszcza się pomalowaną powierzchnię w specjalnym urządzeniu wyposażonym w szczotkę i poddaje szorowaniu. Po 200 cyklach zmywania mierzy się grubość warstwy malarskiej i określa ubytek. Zmiana ta wyrażana jest w mikrometrach i na tej podstawie farba kwalifikowana jest do jednej z pięciu kategorii.

Farby ceramiczne, choć uznawane za produkty z najwyższej półki, mogą różnić się jakością. Papierkiem lakmusowym, pozwalającym przed zakupem porównać emulsje różnych wytwórców, jest klasa zmywalności - im wyższa, tym lepsza farba.

Mat czy półmat?

Podczas zakupu farby do wnętrz zazwyczaj najistotniejsza jest dla nas kwestia kolorystyki. Przeważnie tylko profesjonalni wykonawcy i pasjonaci zwracają uwagę na inne parametry, w tym stopień połysku farby. Znawcy tematu podkreślają jednak, że wybór wykończenia jest nie mniej ważny od odcienia farby.

Niektórzy producenci oferują farby nawet w sześciu stopniach wykończenia, ale zdecydowanie największą popularnością cieszą się dwa z nich: mat i półmat.

Farby matowe. Nie odbijają światła, więc idealnie sprawdzą się w jasnych, mocno nasłonecznionych pokojach. Ich zaletą jest to, że tuszują nierówności powierzchni, mniej widoczne są też delikatne niedociągnięcia malarskie.

Farby półmatowe. Półmatowe powierzchnie silniej odbijają światło, rozświetlając tym samym przestrzeń. Takie wykończenie jest więc wskazane do pomieszczeń, w których nie ma zbyt wiele światła dziennego. Warto wiedzieć, że kolory w tym stopniu połysku wyglądają na bardziej intensywne. Pamiętajmy też, że wykończenie ma wpływ na trwałość powłoki malarskiej. Farby półmatowe są bardziej odporne na usuwanie zabrudzeń. Wynika to z wyższej zawartości żywicy, która w dużej mierze decyduje o trwałości koloru na ścianie, a ponadto wpływa na to, że półmatowe wymalowania są mniej narażone na wybłyszczenia.

Sufitowe dylematy

Sufit to jedna z najtrudniejszych powierzchni do malowania. Wymaga zastosowania farb, które ułatwią zadanie wykonawcy, a zarazem zapewnią estetyczne wykończenie. Do malowania rekomenduje się stosowanie emulsji o matowym wykończeniu, które optycznie korygują nierówności podłoża oraz refleksy świetlne. Farba sufitowa powinna też mieć tzw. wydłużony czas otwarcia i schnięcia. Dzięki tej właściwości emulsja schnie wolniej, jest więc czas, by zniwelować ewentualne smugi. Zwróćmy też uwagę na wysoką siłę krycia i dobrą przyczepność - taka farba jest bardziej wydajna i nie kapie podczas malowania. Dobrym rozwiązaniem są gęste, niekapiące emulsje o właściwościach tiksotropowych - przed rozmieszaniem mają konsystencję galaretki.

Kuchnia i łazienka - trudne pomieszczenia

Ściany w łazience i kuchni to powierzchnie wymagające zastosowania specjalnych farb, bo powłoka malarska narażona jest na działanie wilgoci. Skraplająca się na ścianach para wodna sprawia, że łazienka i kuchnia stanowią idealne środowisko dla rozwoju grzybów i innych mikroorganizmów. Problemem w pomieszczeniach wilgotnych są też zachlapane wodą ściany - mokre plamy na zwykłej farbie skutkują zazwyczaj powstawaniem zacieków i odbarwień.

Do malowania kuchni i łazienki lepiej więc użyć farby przeznaczonej specjalnie do tych pomieszczeń. Tego typu emulsje zazwyczaj zawierają środki przeciwdziałające rozwojowi mikroorganizmów oraz antyroszeniowe. Pamiętajmy jednak, że ich odporność na wilgoć ma swoje granice. Nie powinno się malować nimi powierzchni mających bezpośredni kontakt z wodą (np. ścian w kabinach prysznicowych).

Farba to nie wszystko

Nawet najbardziej profesjonalna farba nie sprosta wadom malowanych powierzchni. Ma to szczególne znaczenie na pylących lub osłabionych gładziach gipsowych czy powierzchniowo osypujących się tynkach. Od tego, jak zostaną przygotowane ściany zależy trwałość i estetyka wymalowania, ale też wydajność farby.

Na początek powinno się dokładnie oczyścić powierzchnię z zabrudzeń. Najlepiej użyć do tego wody z dodatkiem detergentu. Po całkowitym wyschnięciu ściany kolejnym zadaniem będzie wyrównanie powierzchni. Uszkodzenia tynku wymagają uzupełnienia gładzią gipsową lub masą szpachlową, które po wyschnięciu szlifuje się drobnoziarnistym papierem ściernym.

Ostatnią czynnością na tym etapie prac jest dokładne odpylenie podłoża. Idealna do tego będzie czysta szczotka lub lekko wilgotna szmatka. Szczególnej uwagi wymagają narożniki, w których ściany stykają się z sufitem, bo tu zbiera się najwięcej pyłu.

Kolejnym krokiem powinno być zastosowanie preparatu gruntującego dostosowanego do rodzaju podłoża i wybranej farby. Jego zadaniem jest wzmocnienie podłoża, a także zredukowanie i wyrównanie jego chłonności, dzięki czemu ograniczymy zużycie farby, a zarazem finalne koszty malowania. Preparat gruntujący zapewnia też odpowiednią przyczepność farby do podłoża.

Z myślą o dzieciach i alergikach

Jeśli chodzi o farby do pokoju dziecięcego lub wnętrz użytkowanych przez alergików, to najważniejszym kryterium wyboru powinna być receptura produktu. Miarą tego, czy farba jest przyjazna użytkownikom, będzie zawartość tzw. LZO, czyli lotnych związków organicznych. Pod tym skrótem kryją się różnego rodzaju substancje chemiczne, które powstają jako produkt uboczny w wielu procesach przemysłowych i powodują zanieczyszczenie środowiska. Są wśród nich np. aceton, węglowodory alifatyczne (dekan, oktan, heksan) i aromatyczne (toluen, ksylen, benzen). Ich źródłem są spaliny samochodowe, detergenty, ale również farby i lakiery, ze szczególnym wskazaniem na produkty rozpuszczalnikowe. W skład LZO wchodzą m.in. atomy chloru, siarki czy bromu, które mają negatywny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie.

W krajach o wysokiej świadomości ekologicznej widoczna jest tendencja do wyboru produktów o niskiej zawartości LZO. W ślad za tym idzie ustawodawstwo europejskie. Od 2010 roku, zgodnie z dyrektywą UE dopuszczalna zawartość lotnych związków organicznych w litrze matowej farby wewnętrznej wynosi 30 g/l. Generalną zasadą jest, że im w farbie jest mniej LZO, tym jest ona bezpieczniejsza dla domowników i środowiska naturalnego. Od kilku lat na polskim rynku dostępne są już farby do wnętrz o zerowej zawartości LZO.

Farby z etykietką

Produkty malarskie przyjazne domownikom i środowisku naturalnemu mogą posługiwać się certyfikatami prestiżowych organizacji. Przykładem jest wyróżnienie EU Ecolabel, przyznawane przez niezależnych ekspertów i obowiązujące w 25 krajach unii. Na uwagę zasługują też farby spełniające normy GREENGUARD, GREENGUARD FOR CHILDREN & SCHOOLS, LEED , oznaczone symbolem Błękitnego Anioła czy rekomendowane przez PTE (Polskiego Towarzystwa Alergologicznego).

Choć na rynku są farby jednowarstwowe, lepszym wyborem jest zwykła emulsja i dwukrotne pomalowanie nią ścian i sufitów. Dzięki temu powłoka będzie równa, a po kilku myciach spod farby nie zacznie prześwitywać stary kolor.