Wróbel był pierwszym ptakiem

Jacek Karczewski, Ptaki Polskie

Wróbel z archiwistycznego punktu widzenia niemal dosłownie był pierwszym ptakiem... był bowiem jednym z pierwszych, których Mistrz Linneusz, ojciec systematyki, metodycznie opisał i którem nadał tzw. nazwę gatunkową. A był to rok 1758. Początkowo nazwa ta brzmiała Fringilla domestica, ale bardzo szybko przemianowano ją na Passer domesticus. I słusznie! Bo Passer po łacinie oznacza małego, aktywnego ptaszka. Domesticus - po prostu domowy. I tak już zostało – praktycznie we wszystkich językach.

Tekst jest częścią kampanii Ogród na pTAK! prowadzonej przez stowarzyszenie Ptaki Polskie, które zachęca do tworzenia ogrodów przyjaznych Przyrodzie. Na stronie https://ogrod.ptakipolskie.pl/ znaleźć można porady na każdy miesiąc, zdjęcia, opisy ptaków i roślin. Wszystko po to, aby stworzyć w ogrodach miejsca przyjazne ptakom, motylom, pszczołom i innym sąsiadom.

Jak wygląda wróbel

Czy ktoś nie zna Wróbla? Niech nas nie zmyli szarość Wróbla. Wróble są szare nie dlatego, że są, ale dlatego, że na co dzień nie dostrzegamy ich kolorów. Przede wszystkim całej palety beżów i brązów. Tak samo lekceważymy precyzyjne wzory i rysunki na skrzydłach i plecach oraz niebieskawe bereciki. To samczyki. I ich najważniejszy atrybut – czarny proporzec, wiosną i latem dumnie noszony na piersi. Im większy i czarniejszy, tym większym powodzeniem się cieszy i tym bardziej pożądany jest jego właściciel.

Dlaczego wróbla warto mieć w swoim ogrodzie

Z wróblami nie można się nudzić - bez względu na płeć. Rozmowne, towarzyskie i zawsze gotowe dotrzymać Ci towarzystwa przy pracach ogrodowych.

Domek dla ptaków [Zrób to sam]

Co przyciągnie Wróbla do Twojego ogrodu?

Drzewo, zakrzewienia, budki lęgowe, a zimą karmniki. Bogaty żywopłot i krzewy, w których można się ukryć lub spotkać i poćwirkać z sąsiadem. Ważna będzie różnorodność nasadzeń oraz pozostawianie na zimę trochę owoców, a przede wszystkim suchych kwiatostanów z nasionami.

Jak zwabić ptaki do ogrodu?

Wróbel to gatunek obcy w Polsce

Tymczasem, pomimo, że taki domowy, wróbel jest u nas tzw. gatunkiem obcym. Podobnie jak w całej Europie, Północnej Afryce i w większej części Azji. W czasach Linneusza zarówno w Polsce jak i w Szwecji wróble dopiero co zaczęły się pojawiać. W inne części świata zabierali je ze sobą sentymentalni europejscy emigranci. Czasami ptaki podróżowały na gapę w ładowniach statków oraz w składach dalekobieżnych pociągów. Gdziekolwiek i jakkolwiek docierały, „małe, aktywne ptaszki” w tempie ok. 230km na rok, w krótkim czasie podbiły cały świat. Niezły to wynik jak na ptaka, który jest bardzo słabym lotnikiem, a kilkadziesiąt minut utrzymywania się w powietrzu mogłoby go zabić.

Gdzie nie ma wróbla domowego

Wróbel domowy nie zadomowił się jedynie na Grenlandii. (W końcu wszystko ma swoje granice!) Nie ma go też w lasach deszczowych (oczywiście nie licząc wielkich miast, które wśród takowych się zdarzają), na wielkich pustyniach (poza zamieszkałymi oazami) oraz w strefie wiecznych śniegów. Mimo to, Wróbel jest dzisiaj ptakiem o największym zasięgu występowania.

Skąd pochodzą wróble

A wszystko zaczęło się najprawdopodobniej jakieś 10 000 lat temu na południowych peryferiach Azji Mniejszej, skąd pochodzą przodkowie dzisiejszych zdobywców i kosmopolitów. Tam i wtedy Wróble postanowiły przyłączyć się do ludzi. Powoli rozprzestrzeniały się razem z ówczesnym osadnictwem.

Wróbel zwyczajny występowanie

Poza rdzennymi, środkowoazjatyckimi populacjami, dzisiaj wróble zamieszkują tam, gdzie ludzie. A w tym względzie nie mają sobie równych wśród ptaków. O ile nikogo nie dziwi widok wróbli i ich gniazd w stodołach, magazynach, czy wybiegach dla lwów w zoo (czy można chcieć lepszej ochrony?!), o tyle wrażenie mogą zrobić ptaki gnieżdżące się na pracujących na morzu statkach lub w kopalni, gdzie na głębokości 640m przez kilka lat utrzymywała się ich mała kolonia. W tym samym czasie ich ziomkowie zbierają okruchy – albo bardziej po miejsku - jedzą lody, frytki i hamburgery na punkcie widokowym na szczycie nowojorskiego Empire State Building. Jeszcze inne ptaki czekają na dworcach na dalekobieżne pociągi. Tym razem nie wybierają się w świat, a jedynie odbiorą przesyłkę ze świata – tysiące martwych owadów, które oklejają czoła pociągów.

Wróble rozmnażanie

Wróbel to też najszybciej rozmnażający się ptak. Młode pokolenie jest gotowe do założenia rodziny, gdy ma zaledwie ponad pół roku. Zwykle jednak bez sukcesu – ten przychodzi z wiekiem i doświadczeniem. Wróble wiążą się w stałe pary. Samce są bardzo zaborcze i pilnują swoich wybranek. Mimo to, około 15% piskląt w gniazdach ma innych tatusiów niż ich rodzeństwo. Samce czasami próbują szczęścia na boku i wiążą się z inną samiczką. Gdy to się wyda, na scenę wkracza pierwsza żona i zwykle skutecznie radzi sobie z konkurentką – na przykład niszcząc jej gniazdo i lęg.

Lepszą strategią dla wróbli stanu wolnego wydaje rola pomagających - w utrzymaniu gniazda oraz wychowywaniu piskląt. W końcu nic nie trwa wiecznie i jeśli któremuś z partnerów coś się stanie, wówczas będzie można zająć jego lub jej miejsce. Wybierając tę strategię warto jednak pamiętać, że roczna przeżywalność dorosłych wróbli, jak na tak małe ptaki, jest całkiem wysoka i wynosi 45-65% (młodych tylko 20–25%). Najstarszy znany dziki Wróbel był Duńczykiem i żył 19 lat i 9 miesięcy. Inny ptak przeżył w niewoli 23 lata.

Wróbel znaczenie

Znane ze swojego wielkiego seksualnego temperamentu wróble były ptakami Afrodyty, starogreckiej bogini miłości. (W zupełnie innych okolicznościach towarzyszyły m.in. Jezusowi – od zawsze i wszędzie licznie zasiedlały też literaturę, folklor i ludowe wierzenia.) W rosole oraz w szczególności zapiekane w cieście były podawane jako afrodyzjaki. Jeszcze w początkach XX wieku, europejskie Wróble były powszechnie jedzone. Ludzie zachęcali je do zakładania gniazd, po czym wybierali ich podrośnięte młode w celach kulinarnych.

Blokowiska to pustynia dla ptaków. Jak dokarmiać ptaki, żeby im nie zaszkodzić?

Walka z wróblami i jej skutki

Czasy rewolucji przemysłowej przyniosły nieograniczoną wiarę w ludzki geniusz. Radykalnie odwróciliśmy się od Natury. Poczuliśmy się panami świata i na niespotykaną wcześniej skalę przejęliśmy kontrolę nad przyrodą. Z nową technologią byliśmy tak skuteczni, jak nigdy wcześniej. Na celowniku umieściliśmy wszystko to, co postrzegaliśmy jako konkurencję (drapieżniki!), jako bezużyteczne (np. dzięcioły) lub jako szkodniki. W tej ostatniej kategorii znalazły się m.in. wróble. Zabijano je wówczas masowo i na każdy sposób. Wkrótce jednak pogrążająca się w wojnach i konfliktach Europa zapomniała o „problemie” wróbli – z korzyścią dla wszystkich zainteresowanych.

W roku 1958 Mao Zedong w ramach "Wielkiego Skoku Naprzód" nakazał zniszczyć wszelkie tradycyjne maszyny i narzędzia rolnicze. W efekcie załamała się produkcja rolna. Mao obwinił za to wróble, które miały zjadać plony. Kazał więc chińskiemu ludowi zabić wszystkie wróble. A ponieważ ptaków było mniej niż prześladujących ich obywateli – stało się! Zginęły niemal wszystkie wróble, a wraz z nimi wiele innych ptaków. Już następnego roku chińskie uprawy zostały praktycznie w całości pochłonięte przez szarańczaki, które pozbawione naturalnej kontroli mnożyły się bez ograniczeń. W wielkim kraju zapanowała trzyletnia klęska głodu, która zabiła 30 milionów ludzi.

Wróbel znika powoli z mapy Europy

W ciągu ostatnich 20 lat populacja wróbli w Europie spadała miejscami o 90%. Nasze miasta pozbawiane w wielkim tempie drzew, zakrzaczeń i terenów zielonych stawiają Polskę na czele smutnego rankingu. Pozostaje jeszcze brak miejsc na gniazda w następstwie prac dociepleniowych i remontów elewacji. Ten problem rozwiązałyby odpowiednie budki lęgowe. Jak rozwiązać problem woli i wiedzy decydentów i urzędników?