Drewno na elewacji

Drewniane elewacje to nie tylko domena dawnego budownictwa ludowego, ale również ważny element nowoczesnych trendów wzorniczych. Wykończone drewnem fasady coraz częściej widuje się nie tylko w nowo powstałych osiedlach domów jednorodzinnych, ale nawet na wielokondygnacyjnych biurowcach i obiektach użyteczności publicznej.

Tendencjom tym sprzyja powrót do ekologii i doceniania niewątpliwych zalet drewna (dobrej izolacyjności termicznej, łatwości obróbki, niepowtarzalności rysunku i barwy), które w epoce betonu i stali oraz tworzyw sztucznych zostały nieco zapomniane.

Współczesna technologia oraz dostępne środki ochronne pozwalają na wyeliminowanie "ułomności" drewna (z którymi dawniej trudno było sobie poradzić), takich jak: palność i brak odporności na działania mikroorganizmów i czynników atmosferycznych, i spowodowane tym niekorzystne zmiany wyglądu. Obecnie drewniana elewacja - jeśli tylko jest starannie wykonana i konserwowana - może być równie trwała, jak każda inna.

Drewno to materiał stworzony siłami natury i przez to wyjątkowy. Każda deska jest jedyna w swoim rodzaju - o własnej barwie oraz układzie sęków, słojów

i włókien - nie oczekujmy więc tu plastikowej monotonnii i powtarzalności wzoru. Zmienność ta wynika z szerokiego rejonu występowania drzew, z których jest pozyskiwane drewno (lasy naturalne i plantacje, różne strefy klimatyczne, siedliska suche i wilgotne, cieniste i słoneczne).

Jakie drewno stosuje się na elewacje

O wyborze konkretnego drewna na elewację - poza ceną i dostępnością - zwykle decyduje jego wygląd (rysunek i barwa). Na rynku dostępne są gotowe (profilowane) elementy elewacyjne z kilku gatunków iglastych i liściastych (najczęściej egzotycznych). Można też samemu kupić tarcicę i ją obrobić; tu będziemy mogli wybierać spośród dużo większej liczby gatunków drewna.

GOTOWE PROFILE ELEWACYJNE. Na rynku dostępne są profilowane elementy elewacyjne z drewna iglastego (świerka, sosny, modrzewia, rzadziej jodły i żywotnika) i liściastego, najczęściej egzotycznego (okume, meranti i tatażuby). Są to raczej tańsze rodzaje drewna, zatem ich stosowanie jest racjonalne, gdy drewnem planujemy wykończyć znaczną część elewacji.

Gatunki iglaste mają wyraźnie zarysowane przyrosty roczne (słoje), co stanowi ich walor dekoracyjny. Szczególnie ciekawie linie te układają się w pobliżu niewielkich sęków, łagodnie je "opływając" - rysunek ten przypomina układ poziomic na mapie. Z krzywizn i szerokości słojów, widocznych na czołach elementów z drewna, możemy odczytać jego właściwości. Drewno o wyraźnych krzywiznach słojów (blisko rdzenia) i zwykle szerokosłoiste (szerokość słojów powyżej 3 mm), nazywane "młodocianym" (zdjęcie), ma nieco słabsze parametry techniczne i większe tendencje do pękania niż wąskosłoiste drewno dojrzałe (zdjęcie).

Świerk, sosna i modrzew zawierają żywicę - jej ilość zależy od pochodzenia i warunków wzrostu drzewa. Jeśli jest jej zbyt dużo, może to być istotną wadą. W czasie ciepłych, słonecznych dni rozgrzana żywica zwiększa swą objętość, podczas gdy drewno wysycha i nieco się kurczy. Powoduje to jej "wyciskanie" na zewnątrz. Kleista żywica, o konsystencji i barwie zbliżonej do miodu, korzystnie zwiększa naturalną trwałość drewna oraz zmniejsza jego tendencje do zmian wymiarów, ale też miejscowo zmienia jego wygląd, a przy bezpośrednim kontakcie plami i jest trudna do usunięcia (można ją zmyć na przykład terpentyną).

Gatunki egzotyczne. Wada ta nie dotyczy egzotycznego drewna okume i tatażuby (w drewnie meranti żywica czasem jest obecna). W odróżnieniu od drewna iglastego, w tropikalnym przyrosty roczne praktycznie nie są widoczne, za to jego rysunek bardzo często wzbogaca nieprostoliniowy przebieg włókien (może być falisty, gniazdowy lub pasiasty). Odchylone pod różnymi kątami włókna nieco utrudniają obróbkę, ale jednocześnie - dzięki innemu odbijaniu światła - dają efekt "żywej", migoczącej powierzchni. Atutem egzotyków jest też brak sęków i najczęściej silnie wybarwiona twardziel (w drewnie okume i meranti, jak na reprezentantów tej grupy, jest ona wyjątkowo jasna).

Uwaga! Twardziel to centralna część pnia - najstarsze słoje drewna, przesycone żywicą i olejkami eterycznymi, a więc naturalnie impregnowane. W twardzieli nie zachodzą już żadne procesy. Zwykle jest ona znacznie ciemniejsza niż znajdujący się na zewnątrz biel (strefa drewna, które w żyjącym drzewie przewodzi wodę i gromadzi substancje odżywcze). Deski uzyskane z twardzieli są dużo trwalsze niż te z bieli.

TARCICA. Jeśli nie korzystamy z gotowych półfabrykatów w postaci profilowanych desek i listew elewacyjnych, mamy większy wybór. Lista gatunków na okładzinę znacznie się poszerza, w szczególności o szlachetne, stabilne gatunki drewna o najwyższej naturalnej trwałości: teak, ipe, cumaru, iroko, afzelia (są one dostępne w postaci tarcicy). Niestety, wysokie ceny tego drewna często skutecznie studzą zapał inwestorów.

Przy wyborze tarcicy warto zasięgnąć rady specjalisty, by nie trafić na kłopoty, na przykład związane z wysoką zawartością składników niestrukturalnych, które w trakcie eksploatacji wypłukiwane są przez wodę. Do takich nienadających się na elewację gatunków należą m.in. eukaliptusy, merbau i amazokue, które trwale barwią na brunatno stykające się z nimi materiały (tynki i okładziny z piaskowca). Z kolei drewno badi i azobe silnie się kurczy, co prowadzi do powstawania licznych pęknieć.

Na jakie cechy drewna zwracać uwagę przy wyborze

Kolor i rysunek drewna to nie wszystko. Wybierając materiał na elewację, powinniśmy zadbać także o to, by był on odporny na działanie czynników atmosferycznych - dlatego ważne są też parametry techniczne drewna.

Trwałość. Na elewację, podobnie jak na stolarkę, należy stosować drewno z wyższych klas naturalnej trwałości, najlepiej 1-3 (tabela).

Naturalna trwałość drewna twardzieli sosny wynosi 3-4. Porównywalną trwałość do sosny ma drewno modrzewia i meranti różowego, nieco niższą świerka, jodły i okume. Zdecydowanie lepiej wypada tu drewno żywotnika (klasa 2), a przede wszystkim tatażuby (klasa 1).

Oprócz twardzieli tatażuby i żywotnika, praktycznie wszystkie pozostałe rodzaje drewna elewacyjnego powinny być poddawane impregnacji, czyli zabezpieczeniu środkami ochrony drewna. Poza tym, ze względu na rygorystyczne przepisy przeciwpożarowe, elementy elewacji muszą być zabezpieczone antypirynami (środkami zwiększającymi odporność na ogień).

Przy doborze sposobu impregnacji istotna jest informacja o podatności drewna na wnikanie takich środków, co decyduje o skuteczności tego zabiegu. Wyróżnia się cztery klasy nasycalności, gdzie 1 to drewno łatwe do nasycania (można je przesycić całkowicie bez żadnych trudności metodą nasycania ciśnieniowego), a 4 - bardzo trudne (nawet po 3-4 godzinach nasycania ciśnieniowego, głębokość wnikania impregnatu jest minimalna, czyli poniżej 3 mm przez powierzchnie boczne).

Twardziel wszystkich omawianych rodzajów drewna należy do klasy 4 lub 3, a więc jest trudna do nasycania impregnatami, co - w związku z koniecznością ich zabezpieczenia - stanowi istotną wadę. Impregnacja drewna bielastego (niezależnie od gatunku) jest łatwiejsza - szczególnie dotyczy to sosny.

Gęstość i stabilność wymiarowa. Większość właściwości drewna jest skorelowana z jego gęstością. Najogólniej mówiąc, im drewno ma wyższą gęstość, tym jest trwalsze (choć są wyjątki, na przykład żywotnik). Gęstsze drewno ma też wyższą wytrzymałość oraz twardość, ale jednocześnie spada jego izolacyjność cieplna oraz nieco intensywniej zmienia swoje wymiary przy zmianach wilgotności. Do gatunków o największej gęstości należy między innymi ipe i cumaru (ok. 1000 kg/m3), do średniej - np. teak i iroko (600-800 kg/m3), a do najniższej - większość gatunków iglastych (400-600 kg/m3).

Cecha drewna istotna dla stabilności kształtu elementów elewacji to tendencja do paczenia (fachowo nazywana anizotropią skurczu, czyli stosunkiem skurczu w kierunku stycznym do skurczu w kierunku promieniowym). Wśród analizowanych rodzajów najmniejszą anizotropią (niską tendencją do paczenia) charakteryzuje się tatażuba (1,4) i okume (1,6), a największą - modrzew europejski (2,3). Typowa wartość anizotropii skurczu dla większości gatunków wynosi od 1,5 do 2,5.

Uwaga! Parametry danej partii materiału (zakupionego drewna) mogą znacząco odbiegać od średnich charakterystyk wytrzymałościowych podanych w literaturze (w atlasach drzewnych). Właściwości drewna zależą nie tylko od gatunku, ale też od jego pochodzenia oraz szerokości i wysokości pnia.

Takim przykładem jest drewno młodociane. Zwykle strefa przyrdzeniowa w wielkowymiarowym drewnie egzotycznym była traktowana jako odpad i nie trafiała do półfabrykatów oraz gotowych wyrobów. Obecnie przy przerobie drewna wykorzystuje się całą miąższość pni, łącznie z drewnem młodocianym, które ma niższą gęstość i niższe parametry wytrzymałościowe niż drewno dojrzałe, dla którego podawane są właściwości w tabelach.

Autor: Paweł Kozakiewicz, Wydział Technologii Drewna, SGGW w Warszawie

Zapisz się na NEWSLETTER. Co tydzień najnowsze wiadomości o budowie, remoncie i wykańczaniu wnętrz w Twojej poczcie e-mail: Zobacz przykład