Ocieplanie ścian domu: 10 zasad, o których nie wolno zapomnieć

ETICS, co to takiego?

W ostatnich latach dość często spotykamy się z pojęciami: dom energooszczędny, niskoenergetyczny, pasywny. Dużo uwagi poświęca się też zrównoważonemu budownictwu. Budowanie w tym duchu umożliwiają między innymi systemy ociepleń, nazywane do początku lat 90. metodą lekką-mokrą, a obecnie - ETICS-ami (z ang. External Thermal Insulation Composite System). Płyty z wełny mineralnej lub styropianu, mocowane na elewacji mają dziś przeciętnie 15 cm, a nierzadko - ponad 20 cm.

Niezależnie od tego, jakiej nazwy systemu ocieplenia się używa, zamysł pozostaje ten sam - przyklejamy do ściany płytę ocieplającą, ewentualnie dodatkowo dociśniętą kołkami, wzmocnioną z zewnątrz kilkumilimetrowej grubości warstwą zaprawy z zatopioną w niej siatką zbrojącą i wykończoną tynkiem cienkowarstwowym.

Najważniejszą cechą systemów ociepleń jest ich kompletność. Zapewnia ona elewacji trwałość i odporność na ekstremalne różnice temperatury, które występują po obu stronach ocieplenia.

Projekt systemu ocieplenia

System ociepleniowy należy wykonać zgodnie z wcześniej dobrze przygotowanym projektem. Już na samym początku można bowiem zrobić błąd, źle projektując system, co doprowadzi np. do wykraplania się pary wodnej wewnątrz przegrody. Wilgoć, która nie ma jak odparować i wsiąka w ocieplenie, powoduje, że jego właściwości izolacyjne się pogarszają. Uważa się, że każdy 1% wzrostu wilgotności izolacji powoduje spadek jej oporu cieplnego aż o 10%. Oprócz rzutów elewacji z koncepcją kolorystyczną, powinien on również określać sposób przygotowania podłoża oraz zawierać szczegółowe rozwiązania trudnych w wykonaniu detali.

Zagrożeniem dla osiągnięcia zamierzonego efektu jest brak jakiegokolwiek projektu (choćby i prostego, ale za to przemyślanego), a także umowy z wykonawcą, precyzującej zakres prac, co często prowadzi do wielu nieporozumień.

Dobór ocieplenia

Grubość. Z aktualnie obowiązujących przepisów budowlanych wynika, że 20 cm grubości ocieplenia wystarczy. Postępujący konsekwentnie rozwój przemysłu materiałów izolacyjnych i stałe polepszanie oporu cieplnego tych wyrobów może sprawić, że z czasem warstwa ta będzie cieńsza. Zewnętrzna izolacja cieplna zmienia bilans cieplno-wilgotnościowy ściany, dlatego jej grubość powinna być dobrana do konkretnych warunków.

Rodzaj. Najpowszechniejszy jest styropian, czyli polistyren ekspandowany (EPS). Coraz większą popularnością wśród zwolenników budownictwa energooszczędnego i pasywnego cieszy się styropian grafitowy. Od białego różni się przede wszystkim współczynnikiem przewodzenia ciepła   - im jest on niższy, tym większy opór cieplny i lepsza termoizolacyjność materiału. Różnica polega na zastosowaniu dodatku w postaci grafitu, który zwiększa absorpcję promieniowania cieplnego, co polepsza zdolność do izolacji termicznej płyt nawet o 30% w stosunku do popularnych, białych płyt EPS. Dzięki temu, aby uzyskać tę samą izolacyjność ściany, potrzebna jest mniejsza grubość szarego styropianu.

Kiedy obecne ocieplenia sięgają 20-25 cm, zmniejszenie grubości termoizolacji dzięki użyciu styropianu grafitowego o lepszych parametrach jest korzystne. Zastosowanie cieńszej warstwy szarego styropianu pozwala wykonać cieńsze ościeża i nadproża okienne, zapobiegając wystąpieniu tzw. efektu okien strzelniczych, a tym samym wpuścić do wnętrza budynku więcej światła. Możliwość montażu cieńszej warstwy styropianu nabiera dodatkowo znaczenia przy ocieplaniu balkonów, loggi i innych miejsc, gdzie z reguły zależy nam, by ograniczyć straty powierzchni użytkowej do minimum. I tak przykładowo, stosując szary styropian o grubości 12 cm w klasie delta= 0,031 W/(mK), można uzyskać ten sam efekt izolacyjny, co przy użyciu białego styropianu o grubości 15 cm i współczynniku delta = 0,040 W/(mK).

Biały styropian wprawdzie kosztuje mniej za m3 w porównaniu ze swoim szarym odpowiednikiem, jednak patrząc z perspektywy całości inwestycji w ocieplenie domu jednorodzinnego, różnica ta jest niewielka, a korzyści płynące z wyboru takiego rozwiązania - znaczące. Decydując się na materiał termoizolacyjny z domieszką grafitu, trzeba mieć jednak na uwadze, że płyty takie, z powodu ciemnego koloru, są bardziej wrażliwe na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Dlatego też należy zachować szczególne środki ostrożności od magazynowania po montaż ocieplenia. Najlepiej przechowywać je pod zadaszeniem, a w trakcie przyklejania do ścian stosować siatki osłonowe, powodujące zacienienie elewacji. Należy bowiem pamiętać o tym, że wystawienie płyt na działanie promieni słonecznych tuż przed lub w trakcie ich klejenia na elewacji może powodować pogorszenie przyczepności do zapraw klejowych (z uwagi na rozszerzalność termiczną płyt oraz powstawanie pomiędzy nimi szczelin, które pojawiają się w wyniku zmniejszenia wymiarów płyt). Dla zapewnienia jak największego bezpieczeństwa montażu systemu ocieplenia z grafitowym styropianem, należy stosować tylko zaprawy klejowo-szpachlowe najwyższej jakości.

Wełna mineralna jest produktem całkowicie niepalnym - wyroby z niej bez problemu uzyskują najwyższą i najbezpieczniejszą klasę ogniową A1. Wełna jest materiałem elastycznym, więc wykorzystuje się ją wszędzie tam, gdzie z uwagi na liczne krzywizny ścian inne materiały izolacyjne nie zdałyby egzaminu. Wełna ma też dużo lepsze niż płyty z EPS właściwości akustyczne. Jej współczynnik delta jest porównywalny z tym płyt z EPS.

Płyty z piany fenolowej to materiał o zamkniętej budowie komórkowej, dzięki czemu osiąga najlepsze właściwości termoizolacyjne; delta = 0,021 W/(mK). Oznacza to, że ściana osiągnie wymaganą wartość współczynnika U przy niemal dwukrotnie mniejszej grubości izolacji.

Dobór kolorystyki elewacji

Dobór właściwego koloru spoczywa na projektancie ocieplenia. Kolorystyka elewacji w systemach ETICS powinna być utrzymana w barwach pastelowych. Należy unikać stosowania wypraw w ciemnych kolorach na elewacjach południowych i zachodnich (współczynnik odbicia światła HBW powinien być wyższy niż 30), ze względu na nagrzewanie się takich powierzchni, co może spowodować naprężenia rozciągające w wyprawie i w efekcie jej pękanie.

Współczynnik odbicia światła jest miarą stopnia jego odbijania przez kolorową powierzchnię. Biała odbija 100% (HBW = 100), czarna zaś pochłania całe padające na nią światło (HBW = 0). Z doświadczenia wynika, że w systemach ociepleń na wełnie i styropianie dopuszczalne jest stosowanie kolorów o współczynniku odbicia światła HBW od 20, a na elewacjach południowych i zachodnich - powyżej 30.

Ocieplenie ścian domu: transport i składowanie materiałów

System ociepleń składa się z dość dużej liczby elementów, a większość z nich wymaga szczególnej opieki podczas transportu i składowania. I tak suche, fabrycznie przygotowane zaprawy, wymagające przed użyciem wymieszania z wodą, należy chronić przed deszczem i wilgocią. Fabrycznie ofoliowane palety z workami są zabezpieczeniem tylko na czas transportu krytym pojazdem, na budowie należy je chronić plandekami. Płyty ocieplające trzeba magazynować w zamkniętym pomieszczeniu, ponieważ styropian nie może być wystawiony na działanie promieni słonecznych, zaś wełnę mineralną należy starannie zabezpieczyć przed zamoknięciem.

Ciekłe składniki należy przewozić i przechowywać w temperaturze powyżej 0°C. Nawet raz zamarznięta farba czy tynk w kubełku tracą bowiem swoje właściwości. Szkodzi im także zbyt wysoka temperatura, która może spowodować zniszczenie lub znaczne obniżenie jakości składowanych materiałów.

Przygotowanie ścian do ocieplenia domu

Jeśli ściana jest już otynkowana, najlepiej przykleić do niej w kilku miejscach kostki styropianu o wymiarach 10x10x10 cm, a po pełnym związaniu kleju - oderwać je. Jeśli kostka się rozerwie, oznacza to, że podłoże jest mocne i można do niego mocować ocieplenie. Jeśli wraz z próbką styropianu odejdzie kawałek istniejącego tynku, należy go bezwzględnie skuć i ponownie wykonać podkład. Jeśli styropian uda się oderwać w całości, klej jest kiepskiej jakości.

Świeżo wybudowane ściany powinny być suche. Nie ociepla się ich, dopóki we wnętrzach nie zakończy się mokrych prac. Wiążące i wysychające wylewki oraz zaprawy tynkarskie to źródło wilgoci, która wnika w mury, a zbyt wcześnie ułożone ocieplenie utrudnia odparowywanie z nich wilgoci. W ścianach wysychających pod ociepleniem wystąpi zjawisko skurczu, co może spowodować niekorzystne naprężenia w systemie ocieplającym.

Odpowiednie przygotowanie podłoża przed rozpoczęciem przyklejania płyt ocieplających jest bardzo ważne, szczególnie oczyszczenie powierzchni ściany z widocznych i niewidocznych gołym okiem zabrudzeń, oraz jej wyrównanie. Ważne jest również sprawdzenie płaskości i pionu podłoża, od których zależy możliwość wykonania równej powierzchni zewnętrznej ocieplenia, bez konieczności uciekania się do grubych lub bardzo grubych warstw klejących. W systemach bez kołków grubość warstwy klejącej nie powinna przekraczać 1 cm, a w systemach kołkowanych - 1,5 cm. W praktyce grubość ta wynosi 3 do 4 cm, co wiąże się z nieuzasadnionym zwiększonym zużyciem kleju. Tymczasem istnieją inne sposoby na poradzenie sobie z krzywym podłożem: wstępne obrzucenie zaprawą najbardziej wklęsłych fragmentów czy stosowanie płyt ocieplających o różnej grubości.

Zamocowanie listwy startowej

Od tego aluminiowego profilu (o szerokości dopasowanej do grubości materiału izolacyjnego) w dużym stopniu zależy jakość całego ocieplenia. Listwa startowa musi być prosta i idealnie wypoziomowana. Jeśli ściana jest nierówna, różnice należy zniwelować, układając między nią a listwą specjalne podkładki dystansowe. W przeciwnym razie niedokładności będą się sumować w miarę posuwania się robót w górę, a płyty  albo zaczną się rozchodzić, albo po prostu przestaną się mieścić.

Aluminiowa listwa startowa nie jest jedynym profilem, o którym należy pamiętać podczas montażu systemu ocieplenia. Istotne jest też odpowiednie ukształtowanie wszystkich połączeń systemu z innymi elementami elewacji. Przykładowo stolarkę okienną i drzwiową łączy się z ociepleniem odpowiednimi profilami przyokiennymi (dobiera się je zależnie od wielkości otworów, materiału, z którego wykonano stolarkę, oraz od strefy obciążenia opadami atmosferycznymi). Także połączenia systemu z pokryciem dachowym wymagają użycia profili o odpowiednim kształcie. Dostępne są również profile dylatacyjne (rzadko stosowane w budownictwie jednorodzinnym) oraz przeznaczone do łączenia rożnych okładzin elewacyjnych.

Zamocowanie ocieplenia

Właściwe przygotowanie podłoża i odpowiednie ułożenie warstwy klejącej jest istotne zwłaszcza wtedy, gdy do mocowania ocieplenia nie będą stosowane kołki, ponieważ klej odgrywa podstawową rolę w umocowaniu systemu.

Płyty z wełny mineralnej przed przyklejeniem powinno się zagruntować zaprawą klejącą, rozrobioną w dużej ilości wody zarobowej. Gruntowanie takie wiąże pył, jakim - ze względów produkcyjnych - pokryte są płyty z wełny. Płyty ze styropianu natomiast, z uwagi na ich bardzo gładką powierzchnię, przed przyklejeniem powinny zostać przetarte papierem ściernym.

Płyty ze styropianu i z wełny mineralnej (oprócz lamelowych) - powinny być przyklejane metodą pasmowo-plackową (klej nanosi się na brzegi płyty obwodowo oraz umieszcza w środku płyty kilka placków; naniesiony klej powinien zajmować nie mniej niż 40% powierzchni płyty). Płyty z wełny mineralnej lamelowej (o układzie włókien prostopadłym do podłoża) powinny być przyklejane do ściany metodą grzebieniową, czyli w taki sposób, aby pod całą powierzchnią płyty znalazł się klej.

Klejenie. Nierównych ścian nie można naprawiać, nakładając między nie a ocieplenie grubszą warstwę kleju. Trzy-, czterocentymetrowe lub czasem nawet grubsze "placki" kleju przenoszą na płyty zbyt duże naprężenia, a warstwa powietrza zamknięta pomiędzy ścianą a ociepleniem może stać się miejscem kondensacji pary wodnej. Po dociśnięciu płyty do podłoża warstwa kleju nie może być grubsza niż 1 cm (w systemach klejonych) lub 2 cm (w systemach klejonych i dodatkowo kołkowanych). Nierówne ściany najlepiej przed rozpoczęciem właściwych prac ociepleniowych wyrównać cienką warstwą tynku.

Ważny jest także sposób nakładania zaprawy klejowej. Wbrew temu, co często można zobaczyć na budowach, nie powinno to być kilka zrobionych z niej "placków" na środku płyt, bo ważniejsze są obrzeża. To, czy płyta będzie się mocno trzymać podłoża, zależy bowiem w większym stopniu od jej przyklejenia na obwodzie niż w środku.

Mocowanie mechaniczne. Decyzję o zastosowaniu kołków podejmuje projektant, biorąc pod uwagę m.in. wysokość domu, jego usytuowanie, grubość i rodzaj ocieplenia; np. cienkie izolacje lub wełnę lamelową kołkuje się zawsze.

Stosowane są obecnie dwa sposoby rozmieszczenia kołków: system "T" (kołki we wszystkich narożach) oraz "W" (kołki pośrodku płyty). Powszechniejsze jest wbijanie jednego lub dwóch kołków w środku każdej płyty, tymczasem ich zużycie przy mocowaniu w narożnikach jest takie samo (dwie sztuki na płytę), a zapobiega efektowi "odstających uszu", powodowanemu przez dociągnięcie płyty na środku.

Najważniejsze jest zawsze jednak to, aby kołek dociskał płytę dokładnie w tym miejscu, gdzie pod spodem nałożono klej - kołek musi dociskać ocieplenie do podpartego podłoża, a nie wyginać luźno wiszącą płytę.

Łączniki mechaniczne można montować dopiero po pełnym związaniu kleju mocującego. W przeciwnym razie wibracje od wiertarek, którymi robi się otwory pod łączniki, mogą spowodować znaczne osłabienie wiązania klejowego.

Wykonanie warstwy zbrojącej

Robi się ją z siatki oraz kleju szpachlowego, po pełnym związaniu kleju mocującego, czyli nie wcześniej niż 24 godziny od montażu ocieplenia. Aby siatka spełniała swoją funkcję, musi być odpowiednio wytrzymała na rozciąganie i odporna na długotrwałe działanie alkaliów (zasad), które są w klejach z powodu zawartości cementu i wapna. Dlatego włókno szklane używane do produkcji siatek musi być pokryte specjalnym, odpornym chemicznie i nieścieralnym mechanicznie lakierem. Zazwyczaj taka siatka musi ważyć co najmniej 140-145 g/m2 lub lepiej - 160-165. W tych fragmentach elewacji, które narażone są na uszkodzenia mechaniczne, stosuje się siatki pancerne (ciężar ok. 300 g/m2), podwójne siatkowanie lub systemy ze szczególnie odpornym na uderzenia klejem.

Ważne jest też, by kolejne pasy siatki łączyć na pionowe zakłady (10 cm), zostawiając wzdłuż łączenia, z każdym kolejnym pasem siatki wolny od kleju fragment. W przeciwnym razie zakłady z zaprawą będą nachodzić na siebie, tworząc widoczne przy niekorzystnym oświetleniu pionowe "garby".

Przy wykonywaniu warstwy zbrojącej łatwo o fuszerkę. Często błędem wykonawczym jest tu układanie siatki bezpośrednio na ociepleniu i pokrywanie jej cienką warstwą zaprawy, zamiast dokładnego jej zatapiania w kleju.

Najczęściej jednak usterki związane są z jej niewłaściwą grubością. Pierwszy rodzaj błędów jest bardzo typowy: zaprawę nanosi się na podłoże, równo rozprowadza, przykłada siatkę i lekko ją wciska, aż przestaje być widoczna. Brakuje ostatniej czynności, dołożenia (mokre w mokre) jeszcze jednej cienkiej warstwy zaprawy. W efekcie grubość tej warstwy wynosi zaledwie 2 mm, a siatka położona jest prawie na jej wierzchu.

Za dużą grubość warstwy zbrojącej wymusza z kolei najczęściej nadzór techniczny, żądając dodatkowego szpachlowania wyrównującego pofalowane płaszczyzny, spowodowane niestarannym mocowaniem płyt. W efekcie uzyskuje się sztywne, twarde, nakładane warstwami powierzchnie z leżącą gdzieś na spodzie siatką; szybko się one rozwarstwiają albo pokrywają pajęczyną spękań.

Gruntowanie podłoża

Po wykonaniu warstwy zbrojącej i pełnym jej wyschnięciu (minimum po 24 godzinach) przystępuje się do gruntowania. Jeśli wybraliśmy cienkowarstwowy tynk o strukturze baranka, środek gruntujący powinien mieć kolor biały lub być bezbarwny. Jeśli natomiast tynk ma mieć strukturę drapaną, do gruntowania zaleca się użyć środka, którego kolor będzie odpowiadał kolorowi elewacji.

Tynkowanie

Ważne jest, by tynk nakładać metodą "mokre do mokrego", tak żeby kolejne warstwy niewidocznie łączyły się z poprzednimi. Typowym błędem jest praca wszystkich tynkarzy na jednym pomoście rusztowania i schodzenie wszystkich razem niżej, efektem czego są widoczne poziome ślady łączeń. Skutek takich działań jest słabo widoczny, kiedy rusztowanie stoi przy ścianie. Potrzebny jest tu rozsądny podział pracy (wachlarzowo, pod każdym pracującym tynkarzem chwilę później, poziom niżej pracuje następny), odpowiednia liczba rusztowań oraz jednakowa konsystencja tynku w każdym kubełku. Dodatkowo wszyscy pracujący muszą mieć takie same narzędzia i jednakowy styl pracy.

Planując prace, trzeba uważać na pogodę, zwłaszcza gdy temperatura ma spaść poniżej 5°C. Wtedy bowiem zaprawy niemal całkowicie przestają wiązać. Przyjmuje się, że na wyschnięcie każdego 1 mm zaprawy potrzeba 24 godzin, a podczas chłodnej i wilgotnej pogody schnięcie jest spowolnione.

Jeśli tynk nie wyszedł zbyt ładnie, nie da się go poprawić przez malowanie. Jedyną skuteczną metodą jest ponowne nałożenie tynku na zagruntowany i zaszpachlowany nieładny tynk. Maluje się zazwyczaj tynki mineralne, dobrze też założyć w kosztorysie konieczność malowania silikatowych. Świeżo położone tynki silikonowe i akrylowe nie wymagają malowania.

Nadawanie końcowej faktury tynkom cienkowarstwowym nie jest łatwe. Zazwyczaj bywa ona miejscowo zbyt gładka lub zbyt chaotyczna po nałożeniu na ścianę. Czasem, na skutek błędów produkcyjnych, do tynku dostaje się nieco za grubego kruszywa, przez co ściana wygląda jakby była podrapana śrubokrętem.

Kiedy nie ocieplać domu?

Na ocieplanie ścian decyduje się mnóstwo osób. Prace te nie mogą być wykonywane przy każdej pogodzie. Jaka pogoda nie jest odpowiednia do ocieplania ścian?

Kiedy nie ocieplać ścian?

Ocieplaniu ścian nie sprzyjają ani słoneczne, bardzo ciepłe dni, ani wahania temperatury, które zdarzają się jesienią. W sezonie jesiennym zagrożeniem dla prac przy ocieplaniu ścian są między innymi występujące nocami przymrozki. Także deszcz nie sprzyja ocieplaniu budynków. Optymalne temperatury dla ocieplania ścian Zaleca się wykonywanie prac przy ocieplaniu ścian w temperaturze od pięciu do dwudziestu pięciu stopni Celsjusza. Ten zakres temperatur dotyczy nie tylko powietrza, ale także ścian. Temperatura, która przekracza dwadzieścia pięć stopni sprawia, że woda zbyt szybko odparowuje. W efekcie zmianie ulegają parametry klejów i zapraw używanych do montażu termoizolacji ścian. Należy też pamiętać o tym, aby wszelkie zaprawy oraz kleje składować w miejscach zacienionych. Ponadto woda używana do ich zarobienia nie może być zbyt ciepła.

O czym jeszcze pamiętać, wykonując ocieplenie ścian?

Należy pamiętać, że materiałów wykorzystywanych do wykonania ocieplenia ścian nie należy montować na mokrym podłożu. Ściany muszą być suche. Ponadto materiał termoizolacyjny należy chronić przed zamoczeniem. Dotyczy to w szczególności wełny mineralnej. Kolejne warstwy materiału termoizolacyjnego można nakładać tylko wtedy, gdy poprzednie są całkowicie suche. W czasie deszczowej pogody ściany należy osłonić plandeką.