Dachy strome - raport

x

Domy ze spadzistymi dachami są tanie i łatwe w budowie, jeśli są one proste, dwuspadowe. Taki dach to zwykle rozwiązanie najpewniejsze. I to zarówno ze względów ekonomicznych, jak i estetycznych. Dom łatwo wpisać w otoczenie; dach może być wykańczany na różne sposoby - również materiałami najtańszymi; nie stwarza też problemów wykonawczych. Musimy jednak mieć świadomość, że pod spadzistym dachem nie uzyskamy pełnowartościowej przestrzeni. Druga kondygnacja zawsze będzie okrojona przez skosy, które ograniczają powierzchnię użytkową. Na dodatek taki dach nadaje się tylko na mniejsze domy, o zwartej bryle.

Stromy dach może okazać się kłopotliwą inwestycją, gdy ma rozbudowane formy. Rosną wówczas koszty jego budowy (skomplikowana konstrukcja, więcej materiałów i kosztownych detali wykończeniowych), mogą się pojawić problemy z izolacją i co za tym idzie - niebezpieczeństwo przecieków (dotyczy to szczególnie koszy, gdzie gromadzą się liście, śnieg itp.) oraz strat ciepła. We wnętrzach często pojawiają się słupy konstrukcyjne, które wraz ze skosami ograniczają powierzchnię użytkową, utrudniają poruszanie się i urządzanie poddasza.

Więźba dachowa

Jej rodzaj dobiera się w zależności od kształtu dachu, odległości między ścianami zewnętrznymi, kąta nachylenia połaci oraz ciężaru pokrycia dachowego. Tradycyjnie więźbę wykonują cieśle na placu budowy, ale można też zamówić ją jako prefabrykowaną w wytwórni. Zazwyczaj do budowy więźby używa się dość grubych elementów drewnianych: belek, bali i krawędziaków. Teoretycznie, konstrukcję taką można wykonać ze stali, ale w domach jednorodzinnych robi się to bardzo rzadko.

Każda więźba dachowa podlega odbiorowi technicznemu. Właściwe wykonanie prac lub ewentualne poprawki znajdują swoje odzwierciedlenie w postaci wpisu do dziennika budowy.

Więźba tradycyjna

Tradycyjne więźby dachowe montują cieśle z elementów dostarczonych z tartaku lub firmy sprzedającej drewno. Krokwie, jętki, płatwie i murłaty muszą być solidnie ze sobą połączone. Dlatego stosowane dawniej klasyczne złącza ciesielskie coraz częściej zastępuje się złączami konstrukcyjnymi - z użyciem śrub, gwoździ i łączników metalowych.

Najprostsza konstrukcja dachu, którą można stosować do rozpiętości 7 m to więźba krokwiowa. Jej podstawowym elementem jest wiązar, złożony z pary krokwi, opartych na murłatach i połączonych w kalenicy. Konstrukcja, w której każda para krokwi rozparta jest mniej więcej w połowie ich długości jętką, to więźba krokwiowo-jętkowa. Pozwala wykonywać dachy o rozpiętości do 11 m. Z kolei konstrukcję płatwiowo-kleszczową stosuje się od 11 m. Krokwie oparte są na murłatach i na płatwiach górnych, podpartych słupami. Więźbę usztywniają kleszcze.

Więźba z fabryki

Więźby prefabrykowane spotyka się na polskich budowach coraz częściej. Zwykle stosowane są wiązary kratowe. Nie są one odpowiednikami tradycyjnych rodzajów więźby. Ich kształt zawsze dopasowuje się do połaci dachu. Poszczególne elementy konstrukcji projektuje się w wytwórni z pomocą programu komputerowego. Dzięki temu mają mniejszy przekrój niż w tradycyjnej więźbie, a zużycie drewna jest prawie o 30% mniejsze.

Dużym atutem jest również rodzaj stosowanego na więźbę dachową drewna. Jest ono najlepszej jakości, suszone komorowo do wilgotności około 18% i czterostronnie strugane.

Impregnacja drewna

Elementy więźby muszą być wysuszone (ich wilgotność nie powinna przekraczać 20%) oraz zabezpieczone przed działaniem czynników biologicznych i ognia. Najskuteczniejsza jest impregnacja próżniowo-ciśnieniowa, wykonywana metodą przemysłową, ale na małych budowach stosuje się zwykle impregnację powierzchniową, polegającą na malowaniu, natrysku lub krótkotrwałej kąpieli elementów w impregnacie. Można nie impregnować elementów więźby, jeśli zostały one wykonane z drewna wysuszonego przemysłowo, mają ostrugane powierzchnie i sfazowane krawędzie. Takie drewno nie może być jednak narażone na bezpośredni wpływ czynników atmosferycznych.

Czy wiesz, co to znaczy?

Jętka - pozioma belka dzieląca krokwie na dwa odcinki (mocowana zazwyczaj w odległości 1/3 długości krokwi, licząc od wierzchołka wiązara). Jest bezpośrednią podporą dla krokwi i pracuje na ściskanie. Jej nazwa pochodzi od "jąć", czyli trzymać.

Kalenica - najwyższa pozioma krawędź dachu, miejsce styku dwóch przeciwległych połaci dachowych. Jest to kalenica główna, w odróżnieniu od linii przecięcia skośnych krawędzi połaci, które tworzą kalenice narożne, zwane też grzbietami dachowymi. Nazwa pochodzi od czynności "skalania", czyli łączenia słomy maczanej w rozrobionej glinie i układanej na grzbiecie dachu, aby uzyskać większą szczelność strzechy.

Krokiew - element więźby pracujący na zginanie, ukośna belka opierająca się na belce wiązarowej lub murłacie, łączona u szczytu z krokwią znajdującą się naprzeciw.

Murłata (namurnica) - drewniana belka ułożona na murze budynku. Przenosi obciążenia z więźby na ściany.

Płatew - element więźby układany równolegle do kalenicy. Płatwie usztywniają konstrukcję oraz przenoszą główne obciążenia dachu na pionowe elementy np. na słupy.

Wstępne krycie

Pokrycie dachowe, narażone na działanie niekorzystnych warunków pogodowych, nigdy nie jest zupełnie szczelne. Podczas silnych opadów deszczu lub topnienia śniegu woda może pod nie wnikać i niszczyć drewniane elementy więźby dachowej oraz niżej ułożone warstwy dachu (między innymi izolację termiczną, płyty gipsowo-kartonowe). Dlatego pod ostatecznym pokryciem potrzebna jest jeszcze jedna warstwa, która ochroni przed wilgocią położone niżej warstwy dachu. Funkcję tę pełni właśnie wstępne krycie.

Do wstępnego krycia dachu stosuje się membranę dachową lub papę na deskowaniu. To, które z tych rozwiązań będziemy mogli wybrać, nie zależy tylko od ceny. Przede wszystkim należy je bowiem dostosować do rodzaju pokrycia i kąta nachylenia połaci.

Tradycyjne - papa na deskowaniu

Papa na deskowaniu jest rozwiązaniem sprawdzonym przez lata. Można ją stosować tam, gdzie membrana nie dałaby rady (np. pod gontami bitumicznymi czy blachą płaską). Na deskowanie wykorzystuje się najczęściej drewno iglaste (sosnowe, świerkowe, rzadziej jodłowe). Przed ułożeniem desek trzeba je zaimpregnować lub kupić już impregnowane. Zamiast nich, do wykonania sztywnego poszycia można również użyć wodoodpornych płyt wiórowych OSB lub V-100 albo też z wodoodpornej sklejki. Na podłożu trzeba jeszcze wykonać izolację z termozgrzewalnej papy podkładowej na osnowie z włókien szklanych czy poliestru z posypką mineralną. Zamiast papy można użyć membrany specjalnie przeznaczonej na sztywne poszycie.

Uwaga! Jeśli zdecydujemy się na pokrycie z blachy płaskiej, zamiast papy trzeba ułożyć matę separacyjną.

Nowoczesne - membrany dachowe

Za membranami przemawiają względy ekonomiczne oraz bardzo dobre właściwości paroprzepuszczalne (ten rodzaj wstępnego krycia jednocześnie chroni przed wiatrem i wnikaniem wilgoci z zewnątrz oraz przepuszcza parę wodną od strony wnętrza). Z pewnością będzie to także dobre rozwiązanie na dachach wielospadowych o skomplikowanych kształtach. Membranę warto wybrać również w sytuacji, gdy poddasze nie będzie ocieplane ani użytkowane. Z membran można wykonać wstępne krycie na wszystkich rodzajach dachu, pod warunkiem, że ich kąt nachylenia jest większy niż 20°; na dachach o mniejszym spadku połaci woda zamiast spływać, zalegałaby na membranie, co mogłoby mieć negatywny wpływ na pokrycie.

Membrany robi się z lekkich materiałów: polipropylenu, poliestru, miękkiego i twardego polietylenu. Ich cena jest stosunkowo niewielka. Im membrana mocniejsza, tym mniejsze jest ryzyko jej uszkodzenia i tym jest droższa.

Razem z ociepleniem

Warstwy wstępnego krycia nie wymaga izolacja nakrokwiowa z płyt z pianki PIR. Płyte te to twarda zamkniętokomórkowa pianka poliizocjanurowa o klasie reakcji na ogień E i współczynniku przewodzenia ciepła lambda wynoszącym 0,022 W/(mK). Płyty są obustronnie zabezpieczone folią aluminiową, a od góry także membraną dachową. Krawędzie płyt są wyprofilowane w zamek pióro-wpust, a pokrywające je folie mają dodatkowo zakładki z samoprzylepnymi brzegami. Mimo że płyty mają już na sobie wstępne krycie, dekarze muszą zadbać o uszczelnienie ich styku z kominem wełną mineralną.

Ile kosztuje wstępne krycie

Sztywne poszycie z desek o grubości 25 mm, przy rozstawie krokwi do 70 cm - Cena: ok. 39 zł/m2

Sztywne poszycie z desek o grubości 28 mm, przy rozstawie krokwi od 80 do 100 cm - Cena: ok. 46 zł/m2

Sztywne poszycie z płyt wiórowych wodoodpornych OSB o grubości 22 mm - Cena: ok. 42 zł/m2

Sztywne poszycie z płyt ze sklejki iglastej wodoodpornej o grubości 18 mm - Cena: ok. 70 zł/m2

Pokrycie pełnego, sztywnego poszycia papą asfaltową, podkładową ułożoną w jednej warstwie - Cena: ok. 10 zł/m2

Zamocowanie na krokwiach membrany dachowej - Cena: ok. 7 zł/m2

Zamocowanie na pełnym, sztywnym poszyciu z desek membrany dachowej - Cena: ok. 6 zł/m2

Zamocowanie na pełnym, sztywnym poszyciu drewnianym czterowarstwowej maty strukturalnej pod pokrycia z blachy płaskiej łączonej na rąbek stojący - Cena: ok. 21 zł/m2

Czy wiesz, co to znaczy?

Folie paroizolacyjne (paroizolacje) - niemal nie przepuszczają pary wodnej. Umieszcza się je pod krokwiami, od strony poddasza. Folia paroizolacyjna, jako szczelna, musi mieć bardzo małą paroprzepuszczalność, rzędu kilku g/m2/24 h, i jak najwyższy współczynnik Sd (kilkadziesiąt, często ponad 100 m). Folie paroizolacyjne są gładkie i miękkie.

Folie paroprzepuszczalne - układane są od strony pokrycia, przepuszczają parę wodną na zewnątrz, ale blokują wnikanie wilgoci z zewnątrz. Często nazywane są foliami dachowymi, wstępnego krycia lub wiatroizolacjami (folia wstępnego krycia jest wodoszczelna, folia wiatroizolacyjna nie jest wodoszczelna; wszystkie folie wstępnego krycia są jednocześnie wiatroizolacjami). W zależności od stopnia przepuszczania pary wodnej rozróżnia się folie wysoko- i niskoparoprzepuszczalne. Folia paroprzepuszczalna powinna się cechować stosunkowo wysoką paroprzepuszczalnością, ale za to niskim współczynnikiem oporu dyfuzyjnego Sd - mniejszym niż 1 m (im niższa wartość Sd, tym więcej pary wodnej przepuści folia). Folie paroprzepuszczalne są grubsze, szorstkie, bardziej sztywne i zazwyczaj z każdej strony mają inny kolor.

Membrana dachowa - wysokoparoprzepuszczalna folia wstępnego krycia. Większość membran dachowych produkowana jest na bazie włóknin polipropylenowych i filmu funkcyjnego (materiał wodoszczelny i paroprzepuszczalny). Membrany mogą być: trójwarstwowe (włóknina, film funkcyjny, włóknina), dwuwarstwowe (włóknina i film) i jednowarstwowe (sama włóknina). Membrany jednowarstwowe mają ograniczoną odporność na działanie wody, a w dwuwarstwowych brak jest osłony filmu funkcyjnego, przez co jest on narażony na uszkodzenia mechaniczne. Membrany trójwarstwowe, łączone metodą termbondingu (tj. niesklejane) to gwarancja jakości.

Paroprzepuszczalność - liczba gramów wody przedostająca się przez 1 m2 folii w ciągu 24 godzin lub odwrotnie do niej proporcjonalny współczynnik oporu dyfuzyjnego Sd.

Ocieplenie

Do ocieplania połaci dachu powszechnie wykorzystuje się wełnę mineralną. Ma ona bardzo dobrą izolacyjność termiczną - jej współczynnik przewodzenia ciepła wynosi 0,030-0,040 W/(mK) -- i dużą zdolność przepuszczania pary wodnej. Jest też całkowicie niepalna.

Połacie dachu ociepla się wełną w postaci płyt lub mat. Płyty są cięższe (i droższe), wymagają więc mocniejszej konstrukcji dachu. Wygodniej jest stosować maty (są sprzedawane w rolkach), które po ułożeniu między krokwiami rozprężają się, dopasowując do izolowanej przestrzeni, i dokładnie ją wypełniają.

Warstwa izolacji termicznej powinna mieć zatem grubość około 20 cm. Można poprawić ciepłochronność dachu i obniżyć U, zwiększając grubość ocieplenia do 30-40 cm. Tak grube ocieplenie zazwyczaj nie mieści się pomiędzy krokwiami, dlatego układa się je w dwóch warstwach.

Paroizolacja

Folie paroizolacyjne zatrzymują pochodzącą z pomieszczeń parę wodną, więc umieszcza się je pod krokwiami. Do wyboru mamy:

folie z polietylenu - zazwyczaj­ jednowarstwowe, wzmacniane siatką polietylenową albo złożone z warstw polietylenu i polipropylenu;

aktywne paroizolacje - wykonane z polipropylenu, czasami osłoniętego powłoką polietylenową. Folia blokuje przepływ pary z pomieszczenia do konstrukcji dachu, ale dzięki otworom o specjalnie uformowanym lejkowatym kształcie, może odprowadzić jej nadmiar na zewnątrz, w stronę pokrycia;

folie z ekranem aluminiowym -  mają budowę warstwową z polietylenu i polipropylenu, przy czym ostatnia warstwa skierowana w stronę pomieszczenia jest metalizowana.

Ile kosztuje izolacja dachu

Wełna mineralna w płytach - Cena: 15-25 zł/m3

Wełna mineralna w matach - Cena: 10-40 zł/m3

Wełna mineralna o grubości 30 cm - Cena: 28-34 zł/m2

Paroizolacja - Cena: ok. 2 zł/m2

Ułożenie:

- ocieplenia - Cena: 10-15 zł/m2

- paroizolacji - Cena: ok. 4 zł/m2

Pokrycie dachowe

Na rynku jest spory wybór materiałów do krycia dachów, jednak największą popularnością cieszą się niezmiennie dachówki ceramiczne i cementowe oraz blachodachówka. Dość często wybierany jest także gont bitumiczny, a ostatnimi laty do łask wraca też blacha płaska, w nowocześniejszym i ładniejszym wydaniu. Do najtrwalszych materiałów pokryciowych zalicza się dachówkę ceramiczną, blachę miedzianą i tytanowo-cynkową. Zawsze warto porównywać okresy gwarancji wybranych materiałów, bo mogą znacznie się różnić: najtańsze blachodachówki od 5 do 10 lat, podczas gdy dachówki ceramiczne aż 50 lat (więcej o cenach pokryć na stronie 90). Od tego, czym zechcemy pokryć dach, będzie zależała jego konstrukcja, w tym przekroje i rozstaw krokwi oraz sposób wstępnego krycia: czy będzie to folia, a nad nią ruszt z łat i kontrłat, czy też sztywne poszycie.

Kolor dachu to nie zawsze wolny wybór inwestora. W niektórych gminach barwę pokrycia narzuca miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Kolor dachu może także podyktować konserwator zabytków, jeśli nieruchomość znajduje się pod jego ochroną. Zanim więc zdecydujemy się na konkretne pokrycie, spójrzmy na domy sąsiadów. Często bowiem osiedla domów jednorodzinnych mają podobne zabudowania i tylko projekty domów z takim pokryciem mogą być złożone w urzędzie. Wymagania dotyczące koloru dachu wynikają z potrzeby zachowania ładu w danej okolicy, dbania o jego harmonię kolorystyczną lub unikalny charakter danego miejsca. Nawet wtedy, gdy przepisy nie wymuszają decyzji o kolorze pokrycia, lepiej nie wybierać takiego, które będzie się wyróżniać na tle innych.

Przykładowe pokrycia dachowe/Fot.: mat. pras.

Okna połaciowe

Aby na poddaszu można było urządzić pomieszczenia mieszkalne, trzeba doprowadzić tam światło dzienne. Najłatwiej i najszybciej można to zrobić, montując okna połaciowe. Zależnie od naszych potrzeb, mogą one jedynie doświetlać pomieszczenia na poddaszu albo być głównym źródłem światła dziennego. Ich rozmieszczenie w dachu powinno być dobrze przemyślane pod względem funkcjonalnym i konstrukcyjnym; najlepiej tak dobrać szerokość okien, by zmieściły się między krokwiami.

Obecnie jest w czym wybierać - nie tylko w materiałach na ramy okien dachowych.../Fot.: Velux

Jeśli chcemy dobrze doświetlić poddasze, lepiej niż jedno duże okno zamontować kilka mniejszych, w różnych miejscach pomieszczenia -  mogą one wpuszczać nawet o 20% więcej światła. Koszt ich zamontowania będzie jednak większy niż jednego okna o równoważnej powierzchni szyb. ...ale i w pakietach szybowych zapewniających oszczędność energii cieplnej/Fot.: FAKRO

Okna można też zestawiać, montując jedno nad drugim, stykając bokami albo umieszczając po dwóch stronach kalenicy; szczelne połączenie pomiędzy nimi zapewniają specjalne kołnierze uszczelniające. Pojedyncze okno połaciowe można przedłużyć w górę lub w dół, montując nieotwierane nadstawki (na górze) i nieotwierane lub otwierane okna kolankowe (na dole).

Kolektory jak okna

Wyglądające jak okna dachowe kolektory słoneczne nie przepuszczają wprawdzie światła i nie oświetlają pomieszczeń na poddaszu, ale ich rola w energooszczędnym domu jest bardzo ważna. Służą do podgrzewania wody użytkowej, wspierania ogrzewania i podgrzewania wody w basenach. Zestawy solarne są odpowiednim rozwiązaniem zarówno dla nowo powstających budynków, jak i poddawanych renowacji. Takie produkty mają w ofercie m.in. producenci okien dachowych - sprzedają kompletne systemy lub ich pojedyncze elementy. Kolektory są kompatybilne z innymi typami kotłów grzewczych, dlatego można wykorzystać je również przy modernizacji istniejącej już instalacji. Wyposażone są w wysoce selektywne pokrycie próżniowe, dzięki temu cechują się aż 95% współczynnikiem pochłaniania energii. Mają za zadanie pokrywać przynajmniej do 70% zapotrzebowania na ciepłą wodę (choć latem może to dochodzić do 90, a nawet 100%). Zalecane do montażu na dachach o minimalnym kącie nachylenia 15°, pasują do dowolnego pokrycia. Dla zapewnienia najlepszej skuteczności działania powinny być zainstalowane w nasłonecznionym miejscu dachu po stronie południowej najlepiej o kącie nachylenia 30-60°.