Dom pod kontrolą. Jak mieszkać bezpiecznie i komfortowo?

Stałe monitorowanie tego, co dzieje się na posesji – zarówno we wnętrzach domu, jak i wokół niego, to zadanie należące do tzw. czujek. Skąd taka nazwa? Samo określenie „czujka”, wywodzące się z terminologii militarnej, oznacza osobę lub ich grupę, której zadaniem jest obserwacja jakiegoś obszaru oraz informowanie ubezpieczanych wojsk o nieprzyjacielu i jego ruchach. Tak i w odniesieniu do czujek w domach – te wyspecjalizowane urządzenia, pracując samodzielnie lub w ramach jakiegoś systemu, reagują na określone zdarzenia i informują o ich pojawieniu się. Poznajmy zatem różne typy czujek, które mogą zagościć w domach i to, na co reagują – jedne z nich dbają o bezpieczeństwo mieszkańców, inne z kolei przyczyniają się do zapewnienia im komfortu. Część z nich może nawet sprawdzić się w podwójnej roli – a takie rozwiązania są przyjazne dla naszego portfela.

Tlenek węgla

Czad to inna nazwa silnie trującego gazu, który co roku przyczynia się do wielu tragedii. Za jego pojawienie od powiada najczęściej jakaś awaria – nieszczelność instalacji kominowej, uszkodzenie kotła, bądź niedostateczna wentylacja w pomieszczeniu z kuchenką gazową, kominkiem itp. Przez to, że czad jest gazem całkowicie bezwonnym, pozbawionym smaku i bezbarwnym, nie jesteśmy sami w stanie wychwycić jego obecności. Odczuwanie skutków jego oddziaływania na organizm może oznaczać, że na świadomą reakcję jest już zbyt późno. Dlatego też we wszystkich miejscach, gdzie mogą pojawić się spaliny, a więc także tlenek węgla, należy stosować czujki przystosowane do wykrywania tego konkretnego gazu. Powinny być one instalowane zgodnie z zaleceniami producenta – jak wszystkie urządzenia detekcyjne. Umieszcza się je w pobliżu potencjalnego źródła czadu, jednak też niezbyt blisko, by nie generowały zbyt często fałszywych alarmów. Zazwyczaj montuje się je 0,5-3 m od paleniska, komina itd. Za średnią wysokość montażu przyjąć można ok. 1,5 m od podłoża, lecz odległość ta może się wahać w zależności od specyfiki pomieszczenia (czy jest to np. sypialna, jak blisko są okna itd.).

Gazy wybuchowe

Metan, a także propan-butan to gazy, których domowa eksploatacja w normalnych warunkach uważana jest za stosunkowo bezpieczną. Jednak zawsze może zdarzyć się awaria, w następstwie której zaczną się one ulatniać. Czujki gazów wybuchowych wykrywają obecność wybranego z nich, tzn. zgłaszają przekroczenie jego niebezpiecznego stężenia w powietrzu. Dostępne są także czujki wielodetektorowe, reagujące na kilka różnych gazów wybuchowych bądź też wykrywające np. metan i tlenek węgla. Urządzenia instalować należy w pomieszczeniach narażonych na ewentualny wyciek niebezpiecznego gazu: w kuchniach z palnikami gazowymi, przy piecykach (popularnych „junkersach”), ogrzewaczach, kotłach, jak również w okolicy liczników gazowych i przyłączy. Jeśli mamy auto wyposażone w instalację LPG lub CNG, także w garażu zagościć powinna odpowiednia czujka. Wysokość montażu tych urządzeń wynika głównie z charakterystyki wykrywanej substancji. Gaz ziemny, którego głównym składnikiem jest metan, jako lżejszy od powietrza, będzie rozchodził się po całym pomieszczeniu. Stąd też czujka metanu powinna znaleźć się wysoko, nie więcej niż 30-50 cm od sufitu. Natomiast propan-butan, który jest cięższy niż powietrze i gdy wycieknie, ściele się przy ziemi. Dlatego też urządzenia odpowiedzialne za jego wykrycie należy instalować blisko posadzki, nie wyżej niż kilkanaście cm od niej.

Najczęściej żywotność umieszczonego w czujce sensora gazu wybuchowego wynosi kilka lat. Należy zatem pamiętać o regularnym serwisie i wymianie urządzenia, gdy nadejdzie czas.

Gazy usypiające

Czad czy gazy wybuchowe mogą pojawić się w obrębie domu w wyniku awarii. Co innego, gdy ktoś celowo rozpyli jakąś substancję, by uśpić mieszkańców. Chcąc zabezpieczyć się przed ewentualnym obezwładnieniem przez włamywaczy używających gazów usypiających, należy sięgnąć po wyspecjalizowane urządzenia reagujące m.in. na opary chloroformu. Takie czujki instaluje się głównie w sypialniach oraz m.in. w stróżówkach, kamperach lub przyczepach kempingowych. Większość oparów substancji działających usypiająco jest cięższa od powietrza, dlatego miejsce montażu powinno znajdować się nisko, tuż przy podłodze nadzorowanego pomieszczenia. 

Pożar – dym i ciepło

Czujki należące do tej grupy można podzielić ze względu na wykrywanie konkretnych, pierwszych znamion pożaru. W zastosowaniach domowych w większości przypadków stosowane są urządzenia wyposażone w czujniki dymu widzialnego. Trzeba mieć jednak na względzie to, że są one wrażliwe na kurz i pył, przez co mogą generować fałszywe alarmy. Stąd też nie zaleca się ich montażu w łazience, przez wzgląd na parę wodną, która mogłaby zakłócać ich pracę. Urządzenia te należy okresowo czyścić, jak również należy je zabezpieczać przed przystąpieniem do brudnych prac, podczas których obecność zawiesiny w powietrzu to standard (np. kucie, szlifowanie gładzi, malowanie natryskowe). Do grupy czujek pożarowych należą także urządzenia z wbudowanymi czujnikami ciepła – reagują one bądź na przekroczenie granicznej temperatury otoczenia (np. ok. 55°C) lub jej gwałtowny przyrost. Dla zwiększenia skuteczności wykrywania, a przez to jak najszybszej reakcji na rozwój pożaru, stosuje się tzw. czujki wielosensorowe, czyli takie, które w jednej obudowie mają zarówno sensor dymu, jak i temperatury. Czujki pożarowe należy instalować w większości pomieszczeń (tam, gdzie jest to zalecane).

Woda

Wyciekająca woda, zwłaszcza w dużej ilości, zawsze oznacza szkody. Dlatego też ważne jest, aby potencjalny wyciek został wykryty i zasygnalizowany jak najszybciej. Czujki zalania instaluje się w pomieszczeniach, przez które przechodzą instalacje wodno-kanalizacyjne (kuchnia, łazienka, pralnia, kotłownia itp.), ale także w pobliżu kominka z płaszczem wodnym czy obok akwarium. Urządzenia te zareagują skutecznie i szybko jedynie wtedy, gdy będą znajdować się możliwie blisko miejsca ewentualnego wycieku, w najniższym punkcie podłogi – tam, gdzie woda spłynie i będzie się gromadzić. Niektóre modele czujek, dla wygody montażu, wyposażone są w zewnętrzną sondę niewielkich rozmiarów, którą można umieścić np. w wąskiej szczelinie, podczas gdy samo urządzenie będzie znajdować się nieco dalej.

Temperatura powietrza

Urządzeniami, które monitorują temperaturę w swoim otoczeniu, są czujki ciepła. Niektóre, mające dodatkowo zewnętrzną sondę, mogą także sprawdzać warunki np. na zewnątrz budynku czy wewnątrz chłodziarki. Instalując takie urządzenia, należy zwracać uwagę, by bliskość innych sprzętów (nawet tak nieoczywistych, jak grzejąca się podczas korzystania konsola do gier) nie wpływała na dokładność wskazań mierzonej temperatury. Część z czujek zareaguje i zgłosi przekroczenie zaprogramowanych progów ciepła (np. gdy w pomieszczeniu zrobi się zbyt gorąco lub temperatura zanadto spadnie), inne zaś mogą na bieżąco podsyłać zmierzone wartości do różnego rodzaju centralek, sterowników i tym podobnych urządzeń. Tu warto dodać, że coraz częściej spotykane są czujniki wielosensorowe, monitorujące także wilgotność i jakość powietrza oraz ciśnienie atmosferyczne.

Zmierzch i świt

Dzięki obserwacji zmian natężenia światła czujki zmierzchu mogą skutecznie brać udział np. w sterowaniu oświetleniem. W przypadku najprostszych rozwiązań, gdy zrobi się ciemno, sterowane z czujnika lampy mogą zostać włączone. Następnie, jak już słońce wstanie i rozjaśni teren posesji, zbędne światła zostaną wyłączone.

Ruch i obecność

Czujki ruchu kojarzą się głównie z elementami systemu alarmowego, zamontowanymi najczęściej w rogu pomieszczenia. Lecz nie zawsze służą one jedynie do nadzorowania swojego pola widzenia pod kątem wykrywania intruzów. Część z nich, zwłaszcza tzw. czujki obecności, które są wyczulone na najdrobniejszy ruch (nawet gdy ktoś siedzi lub leży), może brać udział np. w sterowaniu oświetleniem, pompą cyrkulacyjną i wieloma innymi urządzeniami. Najpopularniejszą odmianę w tej grupie stanowią urządzenia wyposażone w pasywny czujnik podczerwieni – PIR. Obserwują dany obszar pod kątem zmian temperatury – promieniowania podczerwonego. Jeśli zmiany te następują w charakterystyczny sposób, czujka interpretuje to jako poruszającą się osobę lub zwierzę. Jednakże modele te bywają podatne na tzw. fałszywe wyzwolenia. Oznacza to, że mogą sygnalizować wykrycie ruchu, jeśli w ich polu widzenia nikogo nie ma, ale nastąpią gwałtowne zmiany temperatury powietrza lub jego ruch (np. włączy się ogrzewanie, klimatyzacja, rekuperacja, nastąpi przeciąg). O ile nie będzie to miało większego znaczenia, np. jeśli „tylko” światło zostanie włączone na chwilę w pustym garażu, to już fałszywy alarm i niepotrzebna interwencja agencji ochrony, mogą okazać się kosztowne. Dlatego też zabezpieczając newralgiczne pomieszczenia, m.in. takie, gdzie znajdują się źródła ciepła, wyloty wentylacji czy brak jest ogrzewania (patrz garaż), należy instalować czujki dualne, wyposażone oprócz czujnika PIR, także w sensor  mikrofalowy. Ten drugi działa podobnie do radaru – emituje w przestrzeń fale mikrofalowe i sprawdza, czy za każdym razem ich odbicie jest takie samo. Gdyby coś zmieniło się w tym zakresie, oznaczałoby, że jakiś obiekt zmienił swoje położenie, tym samym zakłócając powrót fal. Dopiero potwierdzenie ruchu przez oba czujniki jest zgłaszane jako obecność intruza. Czujki dualne znajdują także zastosowanie na zewnątrz budynków – mogą z powodzeniem chronić teren wokół domu. Specyficzną odmianą czujek ruchu są modele kurtynowe. Obejmują swoim nadzorem jedynie wąski pas przestrzeni. Podobnie jak aktywne bariery podczerwieni (emitujące wiązki podczerwieni od nadajnik do odbiornika), instaluje się je wzdłuż ogrodzenia lub do zabezpieczenia przeszklonych ścian, wnęk okiennych czy loggi, przejść, bram itp.

Zwierzęta a czujki ruchu – jakie modele zamontować?

„Zwykłe” czujki ruchu mogą wykrywać czworonożnych pupili poruszających się w obrębie domu, generując fałszywe alarmy. Specjalnie na tę okoliczność zaprojektowane zostały czujki niewrażliwe na obecność niewielkich zwierząt. Należy jednak zaznaczyć, że urządzenia te sprawdzają się głównie w przypadku psów nie cięższych niż np. 20 kg. Skąd takie ograniczenia? Większe zwierzaki zbyt mocno zaczynają charakterystyką termiczną przypominać człowieka poruszającego się przy ziemi. Z kolei koty, króliki i inne zwierzątka wchodzące na meble lub latające także mogą wywoływać nie chciane alarmy. W takim przypadku należy skorzystać z pomocy wykwalifikowanego instalatora, który podpowie inne rozwiązanie (np. ochronę obwodową, czyli nadzorowanie jedynie wejść i okien w budynku lub wybranych pomieszczeniach).

Czy czujka dualna jest niebezpieczna?

Coraz częściej pojawiają się opinie, że czujniki mikrofalowe są szkodliwe, przez co część inwestorów rezygnuje z użycia czujek dualnych w obawie o swoje zdrowie. W rzeczywistości są to urządzenia tak niewielkiej mocy, że poziom promieniowania, jakie emitują, nie stanowi zagrożenia dla organizmów żywych. Dużo większe dawki promieniowania elektromagnetycznego przyjmujemy na co dzień, a jego źródłem są telefony i nadajniki sieci komórkowych, routery wi-fi i inny sprzęt elektroniczny obecny w naszym otoczeniu. 

Czujki otwarcia

Czujki magnetyczne (inaczej otwarcia) obok czujek ruchu są drugą najpopularniejszą grupą urządzeń alarmowych. Składają się z dwóch części – jedną instaluje się przy futrynie drzwi lub ramie okna, drugą zaś (z magnesem) przy skrzydle drzwiowym lub okiennym. Urządzenie reaguje na oddalenie się od siebie (lub zbliżenie) obu części. Dzięki temu otwarcie drzwi, okna, bramy lub furtki wywołać może alarm. Różne kształty, kolory, wielkości, sposoby montażu (np. nawierzchniowy, wpuszczany) pozwalają na dobranie modelu idealnie pasującego do zabezpieczanej stolarki otworowej.

Czujki pracujące systemowo

Urządzenia włączone w struktury systemu alarmowego lub automatyki domowej przesyłają informacje o różnych zdarzeniach zazwyczaj do centrum sterującego. Czujki pracujące systemowo określane są często mianem „sensorów” i, podobnie jak np. zwykłe łączniki ścienne wciskane przez domowników, pełnią funkcję zmysłów danego systemu. Jaka jest w takim razie przewaga takiego rozwiązania nad montażem czujek autonomicznych, skoro ono także może po prostu wyzwolić sygnalizację? Otóż system może również powiadomić o sytuacji wybrane osoby czy instytucje (np. współpracującą agencję ochrony). Odpowiedzią na dane zdarzenie może być także automatyczna reakcja, jak zakręcenie zaworu wody lub gazu po wykryciu wycieków. Innym przykładem może być uchylenie okien (wietrzenie) w pomieszczeniu, w którym wykryte zostało niebezpieczne stężenie tlenku węgla. 

Czujki a bezpieczeństwo i komfort

Bezpieczeństwo. Im szybsza reakcja na wykryty zagrożenie, tym większe prawdopodobieństwo zapobieżenia jego następstwom. Dlatego też gwarancja skutecznej i natychmiastowej detekcji wszelakich groźnych zdarzeń to podstawa spokoju domowników – tylko wtedy mają pewność, że zostaną ostrzeżeni na czas. Aby wnieść ich bezpieczeństwo na najwyższy dostępny poziom, warto zdecydować się na rozwiązania systemowe, które – jak wyżej wspomniano – oprócz sygnalizacji wystąpienia zagrożenia, same odpowiednio zareagują, rozsyłając informacje, gdzie trzeba oraz automatycznie przystąpią do minimalizowania skutków danej sytuacji.

Komfort

Do zapewnienia komfortowych warunków domownikom, same czujki nie wystarczą. Tutaj, podobnie jak przy aspektach związanych z bezpieczeństwem, dla skutecznego funkcjonowania automatyki domowej niezbędne będą urządzenia nadrzędne, które odpowiednio pokierują pracą elementów wykonawczych – czyli napędów (rolet, bram, żaluzji, markiz, osłon przeciwsłonecznych itd.), zaworów czy przełączników różnego rodzaju (oświetlenia, nagłośnienia). Uwaga! Na koniec należy dodać, że aby komfortowo korzystać z domu, warto także zainteresować się rozwiązaniami z zakresu domowej kontroli dostępu, tak by wygodnie i bez kluczy sterować zamkami przy wejściach na posesję i do samego budynku. Możemy do tego wykorzystywać karty, breloki lub opaski zbliżeniowe, kody wpisywane z klawiatury lub smartfona (zbliżeniowo przez NFC, Bluetooth bądź z odpowiedniej aplikacji).