Jak skutecznie powstrzymać smog i poprawić jakość powietrza?

Smog, regularnie pokrywający nie tylko polskie miasta, ale także wsie, jest jednym z głównych problemów zimy, podobnie jak śnieg. Wpływa negatywnie na jakość powietrza, a głównym sprawcą są budynki, w których ogrzewanie opiera się głównie na węglu i paliwach stałych. Choć zmiana źródeł energii na bardziej ekologiczne to krok w dobrą stronę, eksperci z branży budowlanej podkreślają, że pierwszym krokiem powinno być zwiększenie efektywności energetycznej budynków.

Jak co jesień i zima, nagłówki donoszą o dramatycznie niskiej jakości powietrza w Polsce. To nie jest jedynie kwestia klikalności - ostrzeżenia Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, zalecające pozostawanie w domach, dotyczą nie tylko miast, ale także wsi. Problem ten dotyczy niemal wszystkich regionów kraju. Na przykład, 10 grudnia w wiejskiej miejscowości Czubrowice, stężenie niebezpiecznych cząstek PM 2,5 osiągnęło poziom 265 mikrogramów na metr sześcienny, co jest ponad 50 razy więcej niż zalecana norma WHO2. Mimo że problem zdaje się być powszechny, nie można go zlekceważyć. Dane Europejskiej Agencji Środowiska pokazują, że w wyniku narażenia na zbyt wysokie stężenia pyłów PM 2,5 przedwcześnie umiera ponad 238 tysięcy obywateli UE3. W Polsce, liczby te wahały się między 40 a 50 tysięcy rocznie4.

Dlaczego Polska jest na czele niechlubnych statystyk?

Pytanie to można by postawić, biorąc pod uwagę, że powietrze nie zna granic. Dlaczego więc polskie miasta regularnie zajmują czołowe miejsca w rankingach najgorszej jakości powietrza?

Odpowiedź, mimo pozorów, nie jest skomplikowana - wynika to głównie z tego, jak ogrzewamy nasze domy. Główną przyczyną smogu jest niska emisja, czyli produkty spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych z źródeł znajdujących się na niskich wysokościach, poniżej 40 metrów. Według Ministerstwa Klimatu i Środowiska, produkcja ciepła do centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, głównie przez domowe piece grzewcze i lokalne kotłownie węglowe, odpowiada za aż 78,1% emisji pyłów PM 2,5. W porównaniu do tego, udział transportu wynosi zaledwie 4,3%5. Polski Instytut Ekonomiczny szacuje, że spalamy aż 87% węgla używanego w gospodarstwach domowych w całej UE6. Sytuację komplikują przestarzałe kotły i piece, które nie spełniają odpowiednich norm.

Polski Alarm Smogowy ocenia, że w Polsce w użyciu jest około 3 milionów "kopciuchów". Dodatkowym czynnikiem potęgującym problem jest technologiczne zacofanie instalacji grzewczych, a także brak lub niewystarczające ocieplenie wielu starszych budynków, które powstały w czasach, gdy wymagania dotyczące izolacji termicznej były znacznie niższe. Instytut Ekonomii Środowiska szacuje, że ponad 40% domów jednorodzinnych w Polsce ma niski lub bardzo niski standard izolacji ścian zewnętrznych, a 32% (blisko 1,8 miliona obiektów) jest całkowicie pozbawione izolacji termicznej.

Ogrzewanie budynków można porównać do napełniania wiadra. Możemy sprawić, że woda będzie czystsza lub będzie się szybciej nalewać, np. dzięki lepszemu ciśnieniu w rurach, ale jeśli wiadro jest dziurawe, będziemy musieli stale uzupełniać straty - wyjaśnia Łukasz Kondracki, ekspert firmy Owens Corning PAROC Polska. - W skrócie, samo zmodernizowanie instalacji grzewczej to za mało.

Aby poprawić efektywność energetyczną, warto zacząć od ocieplenia ścian i dachów, aby przede wszystkim zredukować straty ciepła i ogólne zapotrzebowanie budynku na energię - dodaje.

Systemowa termomodernizacja, czyli wykorzystać efekt skali

Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest to, że powstaje ona przez wiele źródeł, wprowadzając niewielkie ilości zanieczyszczeń do powietrza. Z drugiej strony oznacza to, że nawet niewielkie działania mające na celu poprawę efektywności energetycznej budynków, jeśli będą realizowane na dużą skalę, mogą przynieść znaczące rezultaty. Dlatego dr Ludomir Duda i Marcin Popkiewicz, autorzy koncepcji Głębokiej Termomodernizacji, postulują systemową poprawę izolacji termicznej budynków starszych niż 25 lat.

Twórcy tej koncepcji obliczyli, że ekonomicznie uzasadniona termomodernizacja domów jednorodzinnych, które są ogrzewane węglem lub drewnem, w najbardziej zanieczyszczonych miejscowościach, wymagałaby około 55 miliardów złotych, a obiektów oświaty (niezależnie od systemu grzewczego) – około 20 miliardów złotych.

Zalety takiej inwestycji byłyby wielopoziomowe, obejmując nie tylko redukcję emisji zanieczyszczeń, ale także zmniejszenie kosztów eksploatacji gospodarstw, ograniczenie zjawiska ubóstwa energetycznego, a także obniżenie wydatków na leczenie chorób wywołanych niską jakością powietrza. Dr Ludomir Duda i Marcin Popkiewicz szacują potencjalne roczne oszczędności na ponad 100 miliardów złotych.
Kluczem do skutecznej termomodernizacji jest kompleksowe podejście. Samo zastosowanie odpowiedniej izolacji przegród budowlanych może znacząco obniżyć zużycie energii, co prowadzi do naturalnej redukcji ilości spalanych paliw, przynosząc korzyści nie tylko portfelowi właściciela, ale także środowisku - podsumowuje Łukasz Kondracki, ekspert firmy Owens Corning PAROC Poland. - Niezbędne jest zrównoważone wykorzystanie rozwiązań aktywnych i pasywnych w procesie termomodernizacji. Tylko takie podejście daje realną możliwość redukcji zanieczyszczeń powietrza.

Źródła: 

1 https://www.gov.pl/web/rcb/alert-rcb--smog-0812
2 https://lifeinkrakow.pl/w-miescie/7460,dwa-ostrzezenia-w-niedziele-kiepskie-powietrze-i-bardzo-slisko
3 https://www.eea.europa.eu/pl/highlights/liczba-przedwczesnych-zgonow-spowodowanych-zanieczyszczeniem
4 https://www.eea.europa.eu/themes/air/country-fact-sheets/2023-country-fact-sheets/poland-air-pollution-country
5 https://www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_emisji/Bilans_emisji_za_2020.pdf
6 https://pie.net.pl/do-2030-r-potrzebujemy-558-mld-zl-na-transformacje-cieplownictwa/
7 https://polskialarmsmogowy.pl/smog/skad-sie-bierze-smog/
8 https://iee.org.pl/wp-content/uploads/2021/04/Raport_domy2020_final.pdf
9 https://smoglab.pl/duda-popkiewicz-efektywna-strategia-likwidacji-smogu/