Przyjemnie na poddaszu

Zanim poddasze użytkowe stanie się miejscem do pracy i wypoczynku, warto poznać możliwości i ograniczenia wpisane w tę przestrzeń. Aby była ona w pełni wartościowa i – mimo skosów połaci dachowych – komfortowa, należy ją wcześniej dobrze zaplanować. Bo chociaż często nie jesteśmy tego świadomi, to już na etapie projektowania domu decydujemy o wygodzie wnętrz na poddaszu. 

Na początek – dobry projekt

Poddasze podzielone na ciasne i małe pomieszczenia będzie mało praktyczne. Jest to spowodowane skosami, które ograniczają powierzchnię użytkową, a jednocześnie utrudniają funkcjonalne rozmieszczenie elementów wyposażenia. Dlatego zanim zaczną się prace wykończeniowe, warto stworzyć projekt przestronnych i dobrze doświetlonych pomieszczeń. To, czy pomieszczenia pod skosami będą funkcjonalne, można wyczytać z projektu.

Warto zwrócić uwagę na wysokość ścianki kolankowej i kąt nachylenia połaci. Optymalnie byłoby, gdyby ścianka kolankowa miała wysokość co najmniej 1,2 m. Umożliwi to łatwe zagospodarowanie skosów i uzyskanie dużej powierzchni użytkowej. Jeśli dach ma połacie o dużym nachyleniu, przestrzeń pod nim jest spora. Popularnością cieszą się dachy o kącie nachylenia 35-45°. Dzięki temu możemy stworzyć przytulne pomieszczenia, a skosy będą estetycznie schodzić się ku górze. Aby przy mniejszym kącie nachylenia wnętrza miały praktyczną wysokość, ścianka kolankowa powinna być wyższa.

Projekt wnętrz najlepiej zacząć od obrysowania na rzucie poddasza obszaru, na którym wysokość od posadzki do sufitu wynosi od 190 cm. To właśnie ta przestrzeń jest najbardziej funkcjonalna. Tu będziemy spędzać najwięcej czasu, tędy będą wiodły wszystkie szlaki komunikacyjne. Warto ją dobrze doświetlić światłem dziennym i – o ile to możliwe – zostawić jak największą jej część otwartą. Z kolei przestrzeń o wysokości mniejszej niż 190 cm przeznaczmy na przechowywanie. Kolejnym krokiem jest zaplanowanie podziału poddasza na pomieszczenia i wstępne rozmieszczenie okien połaciowych. Podział warto tak zaplanować, aby drewniane słupy wbudować w ściany działowe, dzięki czemu nie będą utrudniać aranżacji.

Sposób podziału przestrzeni na poddaszu decyduje o wygodzie i aranżacji pomieszczeń. Wnętrza dopasować musimy nie tylko do własnych potrzeb, ale też do elementów konstrukcyjnych dachu.

Optymalizacja przestrzeni

Schody strychowe to praktyczne rozwiązanie dla domów z nieużywaną przestrzenią nad poddaszem. Zapewniają do niej wygodny dostęp i umożliwiają efektywne wykorzystanie strychu, który może stać się dodatkowym miejscem do przechowywania sezonowych lub aktualnie nieużywanych sprzętów, tworząc więcej użytkowej przestrzeni do życia w domu.

Obsługa schodów strychowych jest wygodna i intuicyjna – dzięki specjalnemu zamkowi klapa otwiera się i zamyka z lekkością. Schody strychowe są wygodne i bezpieczne – ich antypoślizgowe stopnie gwarantują pewność kroków nawet podczas gwałtownego ruchu, a ostatni stopień drabiny znajduje się na poziomie skrzyni, co sprawia, że dostęp do strychu jest ergonomiczny. Dodatkowo stopki z możliwością regulacji zapewniają stabilność i równowagę na różnym rodzaju podłogi.

Doświetlenie pomieszczeń

Podczas tworzenia projektu poddasza nie można zapomnieć o zapewnieniu tej części domu odpowiedniego oświetlenia. Ograniczone skosami pomieszczenia powinny być jasne i przestronne.

Okna w połaciach. Są najprostszym i najchętniej stosowanym rozwiązaniem. Nadają się do wszystkich dachów ze spadkiem większym niż 15°. Nie wszystkie okna w domu powinny być tego samego typu. Najlepiej wybierać okna do konkretnego pomieszczenia. Przynajmniej część okien trzeba zaplanować na tyle nisko, by można było przez nie wyglądać na zewnątrz – w takiej sytuacji dolna krawędź okna powinna się znajdować na wysokości 85-115 cm od podłogi.

Do oświetlenia wnętrza pod dachem nie zawsze wystarczy jedno okno połaciowe. Warto zastanowić się nad przeszkleniem większej części połaci dachu. Wystarczy połączyć ze sobą w jeden zestaw okna dachowe. Między takimi oknami powinien być pozostawiony odpowiedni odstęp w poziomie i w pionie 20 cm. Dla większego komfortu okna warto wyposażyć w system sterowania elektrycznego. Jeśli nie planujemy tego podczas montażu okien, na wszelki wypadek doprowadźmy w pobliże okna kabel zasilający.

Lukarny. Lukarna przypomina nadbudówkę, składającą się z frontu, w którym umieszczane jest okno, i powierzchni bocznych, łączących front z dachem. Lukarny mogą pełnić zarówno funkcję użytkową, dając możliwość doświetlenia pomieszczeń, jak i ozdobną – czyniąc bryłę budynku ciekawszą. Atutem lukarn jest też fakt, że mogą pasować zarówno do domów o klasycznym projekcie, jak i ozdobić budynki bardziej nowoczesne – wiele zależy od ich projektu oraz wyglądu zamontowanych okien. Lukarny mają jednak także minusy. Przede wszystkim ich budowa jest kosztowna ze względu na to, że wymaga dobrego zabezpieczenia przed ucieczką ciepła i przed zawilgoceniem.

Prostszym rozwiązaniem jest lukarna z okien dachowych. To kompletny zestaw elementów instalacyjnych, który umożliwia montaż dowolnych okien dachowych w atrakcyjne zestawy czterech lub sześciu okien. Taka lukarna może być instalowana w dachach o kącie nachylenia między 35 a 70°. Od zewnątrz całość wygląda bardzo estetycznie i uatrakcyjnia bryłę budynku – okna wystają maksymalnie 60 cm ponad dachem.

Już na etapie projektu należy zastanowić się, jakie okna połaciowe wybierzemy. Okna drewniane z natury wymagają częstszej konserwacji, co może być uciążliwe, gdy są zamontowane w miejscu trudno dostępnym. Okna z tworzywa sztucznego co prawda wymagają mniejszej uwagi, lecz mogą w większym stopniu przyciągać drobiny kurzu.

Rozwiązania specjalne

Okna kolankowe. Produkowane są w kilku typach, różniących się sposobem otwierania – uchylno- -rozwierne, uchylne oraz stałe. Stanowią one dodatkowy element „przedłużający” okno dachowe o dowolnej konstrukcji. Jedynym warunkiem ich zastosowania jest dach ze ścianką kolankową nie niższą niż 85 cm. Jeśli ścianka kolankowa jest wysoka, możemy zastosować na przykład dwa okna pionowe. Okna kolankowe stanowią doskonałe rozwiązanie w przypadku popularnych domów z dachem bez okapu. Przeszklenia sięgające stóp zapewniają optymalne oświetlenie i widoczność – zarówno dla osoby stojącej, jak i siedzącej.

Okna do zespoleń. Warto je wybrać, gdy ściana kolankowa jest bardzo niska i nie mamy możliwości osadzenia w niej okna kolankowego. Dzięki temu zyskamy bardzo podobny efekt „przedłużenia” przeszklenia w dół. Jeśli dodatkowo zależy nam na symetrii, nie ma przeszkód, aby taki element umieścić również ponad oknem połaciowym.

Balkon w dachu. To okno o specjalnej konstrukcji. Przy otwartych skrzydłach pozwala bezpiecznie wykorzystać część powierzchni podłogi. Górne skrzydło otwiera się uchylnie do góry, podczas gdy dolne skrzydło przesuwa się do przodu wraz z bocznymi barierkami. W trakcie zamykania barierki chowają się i nie są widoczne ponad połacią.

Wstępne krycie

Ta warstwa znajduje się pod pokryciem dachowym, a jej zadaniem jest ochrona wnętrz przed wodą z deszczu lub topniejącego śniegu. Odpowiada też za odprowadzenie wilgoci z ocieplenia ułożonego pomiędzy krokwiami, a dzięki temu chroni konstrukcję przed zawilgoceniem.

Papa na sztywnym poszyciu. Jeśli wstępnym kryciem dachu jest papa na deskach lub płytach wiórowych, izolacja termiczna nie może do nich przylegać. W przeciwnym razie para wodna, która wraz z ciepłem napływa z wnętrza domu zimą, będzie wykraplać się na chłodnych, czasem zmrożonych deskach. Grozi to trwałym zawilgoceniem izolacji termicznej i spadkiem jej właściwości izolacyjnych, gdyż z powodu ułożonej na sztywnym poszyciu papy, latem wcale nie musiałoby dochodzić do jej wysychania. Taki stan pogłębiającego się zawilgocenia mógłby też w dłuższym czasie doprowadzić do butwienia nie tylko drewnianego poszycia, ale i elementów więźby dachowej. Dlatego w dachach z papą na sztywnym poszyciu szczelina wentylacyjna wielkości 3-4 cm jest niezbędna. Nawiew do niej powinien znajdować się w okapie dachu, a wywiew – w jego kalenicy.

Ocieplenie połaci

Zgodnie z przepisami współczynnik przenikania ciepła U dachu nie powinien być większy niż 0,15 W/(m2K). Jego wartość oblicza projektant na etapie planowania przegrody, biorąc pod uwagę wszystkie warstwy izolacyjne, konstrukcyjne i wykończeniowe. Na korzyść dachów stromych przemawia to, że połacie są niemal w całej grubości wypełnione izolacją termiczną. Jeżeli zostanie zastosowany materiał o lepszych parametrach cieplnych, ułożona warstwa może być cieńsza albo dach będzie lepiej ocieplony. 

Izolacja od wewnątrz. Zazwyczaj wybieramy do tego wełnę mineralną – szklaną lub kamienną. W tym zastosowaniu jest ona lepsza niż styropian czy pianka poliuretanowa, gdyż nie tylko jest niepalna, ale też chroni drewnianą konstrukcję dachu przed pożarem. Jest też przepuszczalna dla pary wodnej, co w połączeniu z membranami dachowymi sprawia, że zagrożenie zawilgoceniem dla drewnianej więźby dachowej jest minimalne.

By zapewnić bardzo dobrą izolacyjność termiczną, w dachach stromych jedną warstwę wełny mineralnej układa się zazwyczaj pomiędzy krokwiami, a drugą – pod nimi. W ten sposób można ułożyć odpowiednio grubą warstwę ocieplenia i ograniczyć mostki termiczne. Produkty z wełny mineralnej mają współczynnik przewodzenia ciepła kształtujący się na poziomie 0,030-0,045 W/(mK).

Izolacja od zewnątrz. W polskich warunkach klimatycznych dom najlepiej ocieplać od strony zimniejszej, czyli od zewnątrz, układając wełnę mineralną lub płyty PIR/PUR na krokwiach. Zwykle producenci oferują całe systemy takiego ocieplenia. Płyty PIR/PUR osiągają bardzo niski współczynnik przewodzenia ciepła λ – od 0,023 do 0,028 W/(mK).

Montaż izolacji nakrokwiowej najlepiej zaplanować już na etapie projektu domu. Dzięki izolacji nakrokwiowej elementy konstrukcyjne dachu można ukryć pod zabudową lub wyeksponować je, dodając wnętrzu specyficznego charakteru. Uwidocznienie konstrukcji nośnej z drewna lub przewodów kominowych z tradycyjnej cegły ceramicznej umożliwia stworzenie niepowtarzalnego klimatu w pomieszczeniach znajdujących się bezpośrednio pod dachem.

Ochrona przed parą wodną

Izolacja termiczna w dachu powinna być chroniona nie tylko z zewnątrz, ale i od wewnątrz. Jest tak dlatego, że z wnętrza domu wraz z ciepłym powietrzem przenika do ocieplenia para wodna wytwarzana przez mieszkańców podczas codziennych czynności. Do takiej ochrony służą specjalne folie. Jeżeli dojdzie do wykroplenia pary i zawilgocenia ociepleni, nie tylko obniżą się jego parametry, ale też zniszczeniu może ulec więźba dachowa.

Obudowa poddasza

Najpopularniejszym sposobem wykończenia poddasza jest wykonanie obudowy z płyt gipsowo-kartonowych lub drewnopochodnych – OSB i MFP. Od pewnego czasu na rynku jest też dostępna specjalna siatka umożliwiająca tynkowanie skosów.

Płyty gipsowo-kartonowe. O ile murowane ściany na poddaszu wykańcza się przeważnie tradycyjnie – mokrym tynkiem, to skosy wymagają już wykonania obudowy. Do drewnianej konstrukcji dachu najwygodniej jest przymocować płyty. Spośród wielu ich rodzajów najczęściej wybierane są do tego celu płyty gipsowo-kartonowe. Oprócz płyt gipsowo-kartonowych do wykonania zabudowy potrzebne są profile metalowego rusztu, masy gipsowe i taśmy zbrojące. Wszystkie te elementy stanowią kompletny system zabudowy. Prace z wykorzystaniem płyt gipsowo- kartonowych powinny być przeprowadzane po zakończeniu wszelkich robót mokrych. Mocowanie płyt wymaga bowiem stałej – nie niższej niż 10°C – temperatury oraz niezbyt dużej wilgotności.

Płyty OSB. Alternatywą dla płyt gipsowo-kartonowych są płyty drewnopochodne OSB i MFP. Są one odporne na wilgoć, a także mają znaczną gęstość i masę, dzięki czemu mają bardzo dobre parametry izolacyjności termicznej i akustycznej. Zabudowa poddasza z wykorzystaniem płyt OSB daje wiele możliwości wykończeniowych, a jednocześnie je upraszcza, ponieważ powierzchnia elementów jest gładka i nie wymaga szlifowania. Płyty mogą zostać wykończone płytkami ceramicznymi i kamiennymi, lakierem lub farbą.

Tynk na siatce. Siatka tynkarska to połączenie siatki z drutów wykonanych ze stali nierdzewnej lub ocynkowanej z perforowanym kartonem. Po przymocowaniu do krokwi lub rusztu kośnego tworzy ona równe i stabilne podłoże. Na siatce tynkarskiej można układać zaprawy gipsowe, wapienne lub cementowo-wapienne. Nanosi się je ręcznie lub mechanicznie dwiema warstwami (według zasady „mokre na mokre”) o łącznej grubości co najmniej 2 cm.