Wentylacja mechaniczna - czy sprawdzi się w zamieszkałym domu?

Ważnym elementem właściwe przeprowadzanej termomodernizacji budynku jednorodzinnego powinno być polepszenie sprawności zastosowanych w nim instalacji, w tym instalacji wentylacyjnej. A standardowe rozwiązanie, czyli system grawitacyjny, rzadko kiedy działa dobrze, a do tego powoduje duże straty ciepła. Dlatego tak ważne jest zamontowanie efektywnego układu wentylacyjnego, który zapewni nam oszczędności w użyciu energii, a to przełoży się na mniejsze opłaty za ogrzewanie. Do wyboru mamy układ określany przez fachowców jako centralny oraz decentralny (miejscowy). Idea ich działania jest podobna, ale mają odmienne wymagania, co do montażu. Warto też wiedzieć o tym, że w ramach rządowego programu Czyste Powietrze 3.0 (wszedł w życie 3 stycznia br.) można uzyskać dotację na montaż wentylacji mechanicznej z rekuperacją.

Wentylacja mechaniczna – system centralny

Zanim przystąpimy do montażu centralnego systemu wentylacji, należy wykonać jego projekt. Powinniśmy zatem przekazać specjaliście rzuty poszczególnych kondygnacji budynku, a jeśli ich nie mamy – odręczne rysunki układu pomieszczeń z zaznaczeniem ich rodzaju, wielkości i wysokości. Dobrze też jest pokazać projektantowi schematy, a jeszcze lepiej zdjęcia poszczególnych instalacji (tj. elektrycznej, alarmowej, wodno-kanalizacyjnej, grzewczej), zanim położy się tynki i wyleje posadzki. W przeciwnym razie może być wskazane wykonanie tzw. odkrywek, czyli odkuć tynku w celu sprawdzenia, co kryje się pod spodem.

Jak działa i z czego składa się system?

Najważniejsze elementy tego typu układu to: centrala wentylacyjna (nazywana potocznie rekuperatorem), czerpnia świeżego powietrza i wyrzutnia zużytego, sieć kanałów, anemostaty (zależnie od rodzaju nawiewają świeże lub usuwają zużyte powietrze).

Centrala wentylacyjna

Wyposażona jest w wymiennik ciepła, wentylatory oraz filtry. Dzięki odpowiedniej budowie wymiennika, zimą odzyskiwane jest ciepło z powietrza usuwanego (zużytego) z domu, które potem wykorzystuje się do ogrzewania zimnego powietrza napływającego z zewnątrz. Fachowcy szacują, że pozwala to obniżyć rachunki za ogrzewanie – nawet do 50% – w porównaniu do sytuacji, gdy w domu działała wentylacja grawitacyjna. Natomiast latem w większości rekuperatorów można wykorzystać automatyczny system zmiany kierunku przepływu powietrza. Nocą, gdy temperatura powietrza usuwanego jest wyższa od tego na zewnątrz, omija ono wymiennik ciepła, aby nie podgrzewać świeżego powietrza. Umożliwia to naturalne schłodzenie pomieszczeń. Warto jednak wiedzieć o tym, że takie rozwiązanie nie zastąpi klimatyzacji. Uwaga! Niekiedy w domu modernizowanym może zajść konieczność zastosowania niestandardowych rozwiązań, np. montażu rekuperatora o obniżonej wysokości, który zostanie zabudowany w suficie podwieszonym.

Czy rekuperacja chroni nas przed zanieczyszczeniami w powietrzu?

Tak – to prawda. W domu, w którym zamontowano rekuperator, powietrze pozbawione jest alergenów, związków chemicznych, zanieczyszczeń i kurzu, gdyż w urządzeniu znajdują się filtry. Najczęściej są one klasy G4, czyli mają średnią klasę skuteczności. Możemy jednak zdecydować się na zakup i założenie dokładniejszych filtrów – np. F7. Te zatrzymują już ponad 90% pyłu zawieszonego o wielkości 1-10 µm oraz 75% o rozmiarach 0,3-1 µm (µm to symbol mikrometra czyli jednej milionowej metra). Warto przy tym dodać, że pył zawieszony zawiera min. groźne dla naszego zdrowia składniki smogu jak PM 10 i PM 2,5. Oznacza to zatem, że wentylacja mechaniczna, zwłaszcza w okresie grzewczym, zapobiega przedostawaniu się naszego domu złej jakości powietrza z zewnątrz..

Ważnym atutem rekuperacji jest to, że nie ma potrzeby otwierania okien nawet latem. Umożliwia to zachowanie ciszy w pomieszczeniach, co jest szczególnie ważne, gdy dom znajduje się w pobliżu ruchliwych ulic.

Czerpnia i wyrzutnia

Przez czerpnię świeże powietrze dostaje się kanałów, a następnie do centrali. Z kolei wyrzutnia ma za zadnie usunąć zużyte powietrze na zewnątrz domu.

Kanały wentylacyjne

Służą do transportu nawiewanego i wywiewanego powietrza, a także łączą wszystkie elementy systemu wentylacji mechanicznej.

Anemostaty

W salonie, sypialniach i gabinecie montuje się anemostaty nawiewne, co oznacza, że dostarczają one świeże powietrze, zaś modele wywiewne w kuchni i łazienkach. Dzięki anemostatom wywiewnym powietrze zawierające wilgoć i inne zanieczyszczenia może wydostać się z pomieszczeń do kanałów.

Gdzie umieścić centralę?

Zalecane miejsce jej powieszenia lub ustawienia zawsze podane jest w projekcie. Uwzględnione zostają przy tym nie tylko warunki lokalowe w danym domu, ale też konieczność zapewnienia swobodnego dostępu do centrali w celu wymiany filtrów, dokonania przeglądu przez serwis bądź, gdy dojdzie do jej awarii. Najczęściej rekuperator umieszcza się w pomieszczeniu, które zimą jest ogrzewane, ponieważ zapobiega to zamrożeniu skroplin odprowadzanych z centrali czy spadku temperatury powietrza nawiewanego do pomieszczeń.

Gdzie schować kanały wentylacyjne?

Montaż sieci kanałów doprowadzających świeże powietrze i usuwających to zużyte to zwykle największa trudność do pokonania w domu już zamieszkałym. Jedną z opcji jest wykorzystanie części istniejących kanałów wentylacji grawitacyjnej i wstawieniu do nich przewodów wentylacyjnych z tworzywa sztucznego. Umożliwia to bezinwazyjne rozprowadzenie instalacji z poddasza na niższe kondygnacje i eliminuje problem jej ukrycia pod obudową np. z płyt gipsowo-kartonowych. Jedyne prace, jakie pozostają do zrobienia, to zatynkowanie i pomalowanie otworów pod anemostaty, które umieszcza się na murowanych kanałach wentylacji grawitacyjnej. Takie rozwiązanie można jednak zastosować tylko w domach, które mają nieużytkowe ocieplone poddasze, a w nim dostęp do kominów wentylacji grawitacyjnej. Inny wariant, aby ominąć już istniejące instalacje wewnętrzne, a przy tym nie zdewastować wnętrz, to ułożenie przewodów w narożniku ściany lub w wysokich pomieszczeniach pod sufitem i osłonięcie ich obudową z płyt gipsowo-kartonowych (ewentualnie w drugim przypadku sufitem podwieszanym). Natomiast w domu, w którym planowana jest termomodernizacja, ale nie przystąpiono jeszcze do izolacji ścian, niekiedy prowadzi się dobrze ocieplone kanały wentylacji mechanicznej na ścianach zewnętrznych budynku. Nie wszyscy jednak zalecają tę opcję.

Jakie kanały wybrać - z tworzywa czy stalowe?

W niedużych modernizowanych domach chętnie stosuje się kanały wentylacyjne z tworzyw sztucznych. Ich zaletą są niewielkie rozmiary np. średnica może wynosić tylko 64 mm. Zajmują więc mało miejsca w porównaniu do tradycyjnych stalowych kanałów o średnicach od 80 do 315 mm. Ale nie w każdym budynku – zwłaszcza, gdy ma dużą powierzchnię i kubaturę – sieć przewodów z tworzywa zapewni w nim skuteczną wymianę powietrza. Czasami lepsze będzie ułożenie instalacji z kanałów stalowych. Wówczas fachowcy tak projektują trasę ich prowadzenia, aby w jak najmniejszym stopniu ingerowała w istniejący stan budynku.

Wentylacja mechaniczna – system decentralny

Tego typu instalacja wentylacji mechanicznej to interesujące rozwiązanie szczególnie dla modernizowanych domów. W tej opcji nie potrzeba bowiem układać kanałów nawiewnych i wywiewnych do poszczególnych pomieszczeń. Za to w każdym z nich trzeba wykonać w ścianie zewnętrznej jeden lub dwa otwory i zamontować w nich specjalne urządzenia – rekuperatory lokalne (nazywane też minicetralami). Aby zastosować ten układ i dobrać odpowiednią wielkość rekuperatorów, należy również podać fachowcowi powierzchnię i wysokość poszczególnych pomieszczeń. Ponadto – podobnie jak w wentylacji centralnej – istotna będzie np. informacja o wielkości pomieszczeń i jak duża rodzina mieszka w domu. 

Jak działa i z czego składa się system?

Jak już wspomniano system ten bazuje na niewielkich rozmiarów rekuperatorach lokalnych. Analogicznie, jak typowe centrale wentylacyjne odzyskują one ciepło z usuwanego zużytego powietrza i ogrzewają nim świeże, pobierane z zewnątrz. Do wyboru mamy dwa rozwiązania.

Rekuperatory odwracalne (rewersyjne)

Wyposażone są one w jeden wentylator, wymiennik ciepła w postaci wkładu ceramicznego z współosiowymi kanałami oraz filtry powietrza. Tego typu urządzenia pracują w grupach. Przykładowo do obsługi sypialni stosujemy dwa rekuperatory. Jeden z nich w danej chwili nawiewa powietrze, które zimą ogrzewa się wewnątrz wkładu ceramicznego, a w tym czasie drugi usuwa powietrze zużyte, które oddaje ciepło do materiału wymiennika. Po 60-70 sekundach role poszczególnych jednostek odwracają się, ten który nawiewał powietrze teraz usuwa je na zewnątrz, a ten który przedtem usuwał powietrze, nawiewa je. Zaletą tej opcji jest prosty montaż w otworach o stosunkowo niewielkiej średnicy – zwykle 160 lub 180 mm.

Rekuperator z wbudowanym układem wentylatorów

Jeden wentylator dostarcza świeże powietrze z zewnątrz, które przepływa przez odpowiednią część wymiennika, odbierając od niego zakumulowane ciepło oraz wilgoć. W tym samym czasie drugi wentylator wywiewa ciepłe powietrze z pomieszczenia. Po 70 sekundach pracy wentylatory zmieniają kierunki obrotów i rozpoczynają się procesy przeciwne.

Czy trzeba obawiać się zamarzania rekuperatorów lokalnych?

Modelom rewersyjnym/odwracalnym to nie grozi, ponieważ co 60-70 sekund następuje zmiana kierunku przepływu powietrza. W trakcie usuwania powietrza następuje podgrzanie wkładu ceramicznego. Z kolei w rekuperatorach wyposażonych w dwa wentylatory i wymiennik przeciwprądowy ochronę przed zamarzaniem zapewniają wstępne grzałki elektryczne. Można też przez pewien czas zmniejszyć napływ świeżego, mroźnego powietrza do wymiennika ciepła.

Właściwa eksploatacja wentylacji mechanicznej

Instalacja wentylacji mechanicznej będzie działała skutecznie i bezawaryjnie, jeśli o nią zadbamy. Na szczęście nie jest to uciążliwe. Najważniejszą czynnością, o której powinni pamiętać domownicy, to regularna wymiana filtrów. W systemie centralnym wiele rekuperatorów ma specjalną funkcję, która powiadomi nas, że zaszła taka potrzeba. Jeśli urządzenie nie ma na sterowniku takiego rozwiązania, wtedy należy przynajmniej raz na trzy miesiące sprawdzić stan zabrudzenia filtrów i zamontować nowe, gdy będzie to konieczne. Niektóre firmy zalecają umieszczenie przed centralą specjalnej kasety z metalowym zgrubnym filtrem (czyści się go jedynie wodą, zwykle wystarczy raz na miesiąc). Dzięki temu wydłużymy okres działania filtrów w urządzeniu. Z kolei w systemie decentralnym na nawiewie i wywiewie stosuje się np. filtry klasy G3 (opcjonalnie na nawiewie F7). W instrukcji obsługi tych urządzeń można wówczas przeczytać, że kontrola flirtów powinna być przeprowadzana przynajmniej raz na 3 miesiące, a wymiana co 6 miesięcy. Zalecane jest też czyszczenie powierzchni obudowy urządzenia wraz z panelem obsługowym. Najlepiej do tego celu użyć wilgotnej szmatki i łagodnych środków czystości. Uwaga! Jak już wspomniano w obu systemach standardowe filtry można zastąpić bardziej dokładnymi. Ponieważ filtry wyższej klasy zatrzymują większą ilość zanieczyszczeń, oznacza to, że trzeba je będzie częściej wymieniać.