Pożyczka od rodziny i znajomych

Pożyczki od osób, które sobie nawzajem ufają, wydają się korzystne. Tak naprawdę jednak nikt nie jest w stanie przewidzieć sytuacji losowych ani tym bardziej tego, jak się w związku z nimi zachowa druga strona. Warto zatem wiedzieć, jakie prawa dają przepisy zaciągającym pożyczkę oraz tym, którzy im pożyczają pieniądze.

Pożyczka według przepisów

Pożyczanie pieniędzy jest w świetle prawa umową. Zgodnie z tą umową pożyczkodawca, czyli wierzyciel, zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy, czyli dłużnika, określoną ilość pieniędzy (albo rzeczy), pożyczkobiorca zaś zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy (albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości) w określonym terminie.

Skoro umowa, to na piśmie

Forma umowy pożyczki jest dowolna, ale jeśli wysokość pożyczki przekracza 500 zł, umowę powinno się zawrzeć na piśmie. Umowę warto spisać zawsze, i to z dokładnymi jej postanowieniami, nawet jeżeli strony umowy mają do siebie zaufanie. Forma pisemna jest bowiem zabezpieczeniem na wypadek sporu - to na jej podstawie będzie można udowodnić przed sądem, że w ogóle została zawarta oraz jakie dokładnie były postanowienia umowy.

Za pożyczanie bez umowy nie grozi żadna kara. Jeżeli jednak pożyczonymi bez umowy pieniędzmi finansowana jest budowa (a kwota pożyczki jest wysoka), urząd skarbowy będzie zainteresowany źródłem pochodzenia pieniędzy. Jeśli podatnik go nie udokumentuje, będzie to znaczyło, że pieniądze pochodzą z nielegalnego źródła.

Zapisy w umowie

Oprócz dokładnych danych osób, które są stronami umowy, powinny się w niej znaleźć:

- przedmiot umowy, którym jest udzielenie pożyczki - kwota pożyczanych pieniędzy powinna być dokładnie określona;

- termin zwrotu pożyczki - może być ustalony na konkretny dzień; jeśli nie - przepisy kodeksu cywilnego stanowią, że pożyczkę należy zwrócić w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu umowy przez dającego pożyczkę;

- sposób spłaty - pożyczka może być spłacona jednorazowo lub w ratach; w ramach spłaty pożyczkobiorca może też wykonać jakieś prace lub przenieść na pożyczkodawcę wartość rzeczy (np. samochodu);

- oprocentowanie - wierzyciel - nawet jeśli jest bliską osobą - może udzielać pożyczki na procent. Ma do tego prawo, choć nie jest obowiązkowe zawieranie w umowie postanowień o odpłatności; wysokość oprocentowania (odsetek za udzielenie pożyczki) może być ustalona przez strony, ale jeśli nie jest - nalicza się odsetki ustawowe (obecnie 12,25% w ciągu roku);

- odsetki za zwłokę - pożyczkodawca może żądać odsetek za zwłokę w spłacie (oprócz odsetek za udzielenie pożyczki), nawet jeśli takiego postanowienia nie zawarto w umowie; jeżeli wysokości odsetek w umowie nie ustalono, a dłużnik opóźnił się ze spłatą, nalicza się odsetki ustawowe.

Uwaga! Umowę pożyczki należy zarejestrować w urzędzie skarbowym (przepisy nie wymagają konkretnego terminu - w praktyce takiej rejestracji najczęściej dokonuje się w ciągu 14 dni od podpisania umowy).

Zwrot pożyczki, przedawnienie, umorzenie

Wcześniejsza spłata. Osoba, która zaciągnęła pożyczkę, może ją zwrócić w każdym czasie, bez względu na to, czy ustalono termin zwrotu, czy nie, oraz czy pożyczka była oprocentowana (a więc również wtedy, gdy na przykład dający pożyczkę znajomy chciał zarobić na odsetkach płaconych w określonym czasie). Nawet jeśli wśród bliskich to mało prawdopodobne, trzeba mieć świadomość, że osoba udzielająca pożyczki ma prawo zabezpieczyć się przed taką wcześniejszą spłatą. Może mianowicie zawrzeć w umowie postanowienie, że pożyczkobiorca nie zwróci pieniędzy przed upływem określonego w umowie terminu. Jeśli mimo to będzie chciał pożyczkę spłacić wcześniej, wierzyciel będzie miał prawo odmówić jej przyjęcia lub zażądać odsetek za cały okres pozostający do upływu oznaczonego w umowie terminu.

- Przedawnienie. Roszczenie o zwrot pożyczki przedawnia się po upływie dziesięciu lat od ustalonego terminu spłaty.

- Umorzenie. Pożyczka może zostać umorzona, jeśli strony zawrą w tej sprawie umowę pisemną lub ugodę przed sądem.

Podatek od czynności cywilnoprawnych

Umowa pożyczki niesie za sobą obowiązki podatkowe, których osoby bliskie mogą w pewnych sytuacjach uniknąć (o tym w ramce obok). Od umowy pożyczki trzeba bowiem zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych, jeśli jej przedmiotem są:

- rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (pieniądze w świetle tych przepisów to są rzeczy) lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium RP,

- rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, jeżeli pożyczkobiorca mieszka lub ma siedzibę na terytorium RP i czynność cywilnoprawna (umowa pożyczki) została dokonana na terytorium RP.

Wysokość podatku wynosi 2% kwoty lub wartości pożyczki. Obowiązek jego zapłaty spoczywa na obu stronach umowy, ale mogą one ustalić, że tylko jedna z nich go uiści. Ustalenia te jednak nie są istotne dla urzędu skarbowego - jeśli podatek nie zostanie uiszczony, urząd może żądać jego zapłaty od obu stron (strony mogą się porozumieć, w jakich częściach go zapłacą).

Uwaga! W ciągu 14 dni od podpisania umowy należy złożyć w urzędzie skarbowym deklarację podatkową oraz zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych.

Podatek od dochodu

Osoba, która zaciągnęła pożyczkę, nie musi od niej płacić podatku dochodowego, chyba że:

- umowa pożyczki się przedawniła,

- pożyczka została umorzona,

w tych bowiem sytuacjach kwota przedawnionej lub umorzonej pożyczki jest przychodem pożyczkobiorcy. Musi on ją ujawnić w zeznaniu rocznym za rok, w którym pożyczka przedawniła się lub została umorzona.

Osoba, która udzieliła pożyczki, zapłaci podatek dochodowy, jeśli:

- pożyczka udzielona była na procent - ponieważ odsetki są przychodem opodatkowanym 20-procentowym ryczałtem;

- otrzymała odsetki za zwłokę w spłacie - powinna je ujawnić w zeznaniu podatkowym za rok, w którym je otrzymała.

Uwaga! Pożyczkodawca nie zapłaci podatku, jeśli nie otrzymał odsetek za udzielenie pożyczki, chociaż umowa była odpłatna, a odsetki - naliczone, oraz jeśli nie otrzymał odsetek za zwłokę, mimo że w umowie były ustalone.

Dobre i złe strony prywatnej pożyczki

Pożyczka od rodziny czy znajomych jest mniej kłopotliwa niż zaciąganie kredytu w banku (nie trzeba mieć zdolności kredytowej ani przedstawiać dziesiątków dokumentów).

Może być tańsza od kredytu w banku, ale uczciwość wobec wierzycieli nakazuje zaproponować im chociażby odsetki w takiej wysokości, w jakiej oprocentowane są lokaty w banku (obecnie 3-4%).

Zaciągnięcie takiej pożyczki nie daje prawa do odliczeń w ramach ulgi odsetkowej. Aby to było możliwe, pożyczka musi być bowiem zaciągnięta w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Spłata pożyczki pieniędzmi wycofanymi z kasy mieszkaniowej powoduje utratę prawa do ulgi na systematyczne oszczędzanie. Uzyskane wcześniej odliczenia trzeba będzie zwrócić.

Bez podatku od pożyczki

Nie trzeba składać deklaracji podatkowych ani płacić podatku od czynności cywilnoprawnych, jeśli umowę zawarto:

w między osobami zaliczanymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn - do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu tym podatkiem - obecnie 9637 zł (dotyczy łącznej kwoty pożyczek uzyskanych w ciągu pięciu lat od jednej osoby, a więc nie sumuje się pożyczek udzielanych przez różnych członków rodziny),

w między innymi osobami (spoza I grupy podatkowej) - jeżeli łączna kwota lub wartość tych pożyczek udzielonych tej samej osobie nie przekracza w ciągu roku 1000 zł.

Uwaga! Do I grupy podatkowej należą: małżonek, dzieci, wnuki, prawnuki oraz rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, a ponadto: pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie.

Podstawa prawna:

Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny - DzU z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm. (art. 720-724),

Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych - DzU 2000 nr 86 poz. 959 ze zm.

Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - DzU z 1997 r. nr 16, poz. 89 ze zm.,

Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.