Drewniana więźba dachowa: 12 błędów popełnianych podczas jej budowy

Pamiętajmy o bezpieczeństwie

W Polsce przeważają dachy strome o drewnianej konstrukcji. Są one stawiane od wielu lat, więc nie powinno być kłopotu ani z ich poprawnym zaprojektowaniem, ani z montażem. Mimo popularności wciąż jednak zdarzają się przy tym błędy. Nie można do nich dopuścić. Na dach działają różne obciążenia, między innymi ciężar własny, pokrycia dachowego, warstw ocieplenia i wykończenia, a także wiatru i śniegu. Te ostatnie wskutek anomalii pogodowych mają niekiedy ekstremalne wartości. Wszystkie te obciążenia powinny być uwzględnione z odpowiednim zapasem przy projektowaniu elementów więźby i ich połączeń, także z konstrukcją domu, na którą mają być przekazane. Niedopatrzenia w projekcie i zmiany w trakcie wykonania mogą zagrażać naszemu bezpieczeństwu.

Błąd 1. Źle zaprojektowana konstrukcja więźby dachowej

Rodzaj więźby i przekroje jej elementów muszą być odpowiednio dobrane do konstrukcji budynku, geometrii dachu (między innymi rozpiętości i kąta nachylenia połaci) i przewidywanych obciążeń. Podczas projektowania powinna zostać sprawdzona nie tylko nośność poszczególnych elementów, ale też stan graniczny użytkowalności. Polega to na ustaleniu, czy dany element nie ulegnie nadmiernym odkształceniom (ugięciom). W przeciwnym wypadku, może się on trwale odkształcić  co negatywnie wpłynie na estetykę dachu.

Źle zaprojektowana więźba to niekiedy podstawowa przyczyna powstania błędów/fot. red.

Więźba powinna mieć również odpowiednią sztywność. W przeciwnym razie nie będzie stabilna. A przecież dach musi być wytrzymały, by przetrwać w niezmienionym stanie przez długie lata.

Błąd 2. Zastosowanie elementów o nieodpowiedniej jakości

Drewno, z którego wykonuje się bale, belki, krawędziaki, łaty i deski, powinno być odpowiedniej klasy,  okorowane (czyli pozbawione kory), bez sinizny, zgnilizny,  pleśni, owadów. Nie może być sęków zepsutych (na przykład takich, które wypadły z elementu), a liczba  sęków zdrowych powinna być ograniczona (nie więcej niż 1/4 przekroju drewna), ponieważ zmniejszają wytrzymałość drewna.

W elementach użytych na konstrukcję dachu należy unikać sęków zepsutych/fot. red.

Belki powinny mieć jak najmniejszą liczbę pęknięć spowodowanych suszeniem. W grubych elementach dopuszczalne są pęknięcia wzdłużne. Wilgotność drewna na więźbę dachową nie powinna przekraczać 18% dla konstrukcji chronionych przed zawilgoceniem i 23% dla elementów wystawionych na działanie czynników atmosferycznych. Trzeba przy tym pamiętać, że zanim osiągnie ono właściwą wilgotność może pękać. Wykonanie więźby z tańszego, "mokrego" drewna obrzynanego nie jest dobrym rozwiązaniem, ale można je zastosować, jeśli konstrukcja dachu będzie "zimować" Do wiosny drewno mokre uzyska wilgotność rzędu 15-20%, czyli taką, jak drewno suszone.

Błąd 3. Niezabezpieczenie elementów konstrukcyjnych

Drewno na więźbę dachową powinno być zabezpieczone przed ogniem, grzybami i owadami. Najskuteczniejsze jest suszenie komorowe i czterostronne struganie. Jeśli drewno nie jest tak przygotowane, trzeba je nasycić odpowiednim preparatem impregnującym przez malowanie, natrysk, kąpiel lub metodą próżniowo-ciśnieniową. Tego typu drewno ma zazwyczaj kolor zielony. Niechronione drewno szybko się niszczy, a to zagraża bezpieczeństwu konstrukcji.

Błąd 4. Niewłaściwe połączenie elementów konstrukcyjnych

Poszczególne elementy więźby mocuje  się ze sobą i do konstrukcji budynku w różny sposób. Najbardziej popularne są złącza ciesielskie oraz połączenia na śruby i gwoździe. Ważne jest każde takie połączenie elementów, a szczególnie te, które się powtarzają (krokwi w kalenicy, krokwi z murłatami, murłat do wieńca). Jeśli się nie zadba o te detale, może się okazać, że będą za słabe, aby zapewnić nośność i stabilność konstrukcji dachu. Jeśli uchybienia są nieduże, zwykle nie mają poważnych konsekwencji. Jednak skutkiem istotnych błędów (zbyt słabe łączniki, nacięcia w niewłaściwych miejscach), może być nawet sytuacja, że podczas silnej wichury cały dach się złoży lub zostanie zerwany przez wiatr i przeniesiony w inne miejsce.

Błąd 5. Przerwanie istotnych elementów konstrukcyjnych

Najlepiej byłoby, gdyby najważniejsze elementy więźby dachowej  - krokwie, krokwie narożne, jętki, kleszcze - zostały wykonane  z jednego kawałka drewna (bez sztukowania).

Niedopuszczalne jest ich przecinanie bez odpowiedniego wzmocnienia. Zwykle takie błędy są efektem wprowadzenia nieprzemyślanych zmian w projekcie lub w trakcie budowy. Czasem niewielkie przesunięcie komina może skomplikować prace. Jeśli nowe miejsce będzie kolidować z krokwią narożną, trzeba będzie ją przeciąć. W ten sposób - osłabiona - nie będzie wystarczającym podparciem dla innych elementów konstrukcji dachu.

Błąd 6. Brak istotnych elementów konstrukcyjnych

Więźba jest złożona z wielu elementów. Zazwyczaj projektuje się ją w taki sposób, aby była konstrukcją "przesztywnioną". Oznacza to, że rezygnacja z jednego elementu prawdopodobnie nie spowoduje awarii budowlanej. Jednak nawet wtedy bez wcześniejszej analizy obliczeniowej nie można po prostu zrezygnować z niektórych elementów, ponieważ mogą mieć one wpływ na stateczność konstrukcji, czyli na zachowanie niezmienionego położenia i kształtu pod wpływem obciążenia. Może to powodować przekroczenie dopuszczalnych ugięć. Z tego względu nie można rozsuwać ("rozrzedzać") elementów więźby. Następstwa tych błędów będą widoczne na gotowym dachu - połacie stracą geometrię.

Brak płatwi powoduje, że długie krokwie mają zbyt duże ugięcie/fot/ Tomasz Rybarczyk

Błąd 7. Źle wykonane złącza ciesielskie

Dobrze wykonane złącza ciesielskie - w przewidzianych w projekcie miejscach i odpowiedniej wielkości - nie wymagają wzmocnienia. Zdarza się jednak, że nacięcia są zbyt płytkie lub za głębokie, są wykonane pod niewłaściwymi kątami, a przez to źle spasowane.  Najgorzej, jeśli  połączenie krokwi z murłatą jest bez nacięć, ale z metalowymi łącznikami. Takie połączenie nie jest wystarczające.

Błąd 8. Niewłaściwe spasowanie elementów konstrukcyjnych

Tradycyjna więźba dachowa jest konstrukcją przestrzenną składaną na budowie. Jeśli elementy nie są przycinane na wymiar w tartaku, ich dopasowanie jest dużą sztuką. Nie zawsze wszystkie wymiary elementów są w podane projekcie. Dlatego wiele zależy od doświadczenia i umiejętności cieśli. Często zdarza się, że jeśli jakiś element jest za krótki (nawet o centymetry), to kolejny może nie pasować. Może to skutkować kolejnymi błędami polegającymi na niedopasowaniu wymiarów elementów i przesunięciu połączeń.

Niewłaściwie dopasowane krokwie; wydłużono je przez nadbicie deskami/fot. Tomasz Rybarczyk

Błąd 9. Zamiana pokrycia bez konsultacji

Niekiedy zamiana pokrycia dachowego może mieć poważne konsekwencje i wpływ na konstrukcję więźby. Dlatego każdą planowaną zmianę pokrycia zapisaną w projekcie należy bezwzględnie skonsultować z projektantem. Na przykład dachówka karpiówka układana zwykle gęsto jedna na drugiej, jest około 10 razy cięższa niż blachodachówka.

O możliwościach zastosowania konkretnego pokrycia decyduje bowiem też kąt pochylenia dachu, przy którym można je zastosować. Bywa wtedy, że nie wykonuje się sztywnego poszycia krytego papą, chociaż jest ono konieczne.

Błąd 10. Brak stężeń

Podczas montażu należy zadbać o właściwe łączenie elementów oraz na zapewnienie stateczności wznoszonej więźby. Oznacza to, że należy stosować dodatkowe, tymczasowe stężenia (wiatrownice), które zabezpieczą konstrukcję przed złożeniem się i przewróceniem nie do końca zmontowanej konstrukcji.

Błąd 11. Niewłaściwe oddylatowanie więźby od innych elementów budynku

Należy zwrócić uwagę, by więźba dachowa była oddylatowana od ścian działowych. Pomiędzy więźbą a ścianami działowymi powinna być przestrzeń umożliwiająca uginanie się więźby, bez obciążania ścian działowych. Efektem zbagatelizowania tego  jest pojawienie się rys i pęknięć na ścianach działowych i ich niszczenie.