Stan domów w Polsce. Potrzeba termomodernizacji

Monika Karda, Monika Wach29-02-2024 09:33

Termomodernizacja to poprawienie cech technicznych budynku, a w efekcie zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło potrzebne do ogrzewania i związanych z tym kosztów. Umożliwia także poprawę warunków użytkowania pomieszczeń, a do tego budynek uzyskuje nowy, estetyczny wygląd.

Stan domów w Polsce. Potrzeba termomodernizacji

Kluczowe fakty*

1 na 4 Polaków jest narażony na zagrożenie związane z klimatem wewnętrznym.
65% Polaków nie ma wystarczających oszczędności, aby utrzymać swój standard życia przez okres dłuższy niż trzy miesiące w przypadku utraty przychodów.
17% Polaków deklaruje, że mieszka w ubogich warunkach mieszkaniowych.
12% Polaków o niskich dochodach nie jest w stanie utrzymać odpowiedniego ciepła w swoich domach.
Osoby narażone na wszystkie cztery zagrożenia związane z klimatem wewnętrznym pięciokrotnie częściej czują się nieszczęśliwe niż osoby mieszkające w zdrowych domach.
Zmniejszenie narażenia na wilgoć i pleśń oraz usunięcie problemu dostępu do światła dziennego w budynkach mieszkalnych w Polsce, przyniesie do 2050 r. korzyści gospodarcze w wysokości 17 mld euro.

* według „Barometru zdrowych domów” – cyklicznego, ogólnoeuropejskiego raportu, opartego na badaniach i analizach, opisującego zależności pomiędzy warunkami mieszkaniowymi a zdrowiem ludzi. VII edycja Barometru dostarcza faktów, badań i spostrzeżeń na temat wpływu budynku na zdrowie mieszkańców, w tym również zdrowie psychiczne. Badania i analizy zostały przeprowadzone głównie przez RAND Europe.

Partnerami VII edycji „Barometru zdrowych domów” są UN Global Compact Network Poland oraz Dolnośląski Instytut Studiów Energetycznych. Cały raport dostępny jest na stronie www.velux.pl/zdrowedomy

Stan polskich domów

Co czwarty Polak jest narażony na zagrożenia związane ze złymi warunkami panującymi w pomieszczeniach, a 12% Polaków o niskich dochodach nie jest w stanie ogrzać swoich domów. Co więcej 65% Polaków nie posiada wystarczających oszczędności, by utrzymać swój standard życia przez okres dłuższy niż trzy miesiące w przypadku utraty przychodów – wynika z raportu VII. edycji „Barometru zdrowych domów”, opublikowanego przez firmę VELUX. Czynniki te wpływają na kondycję psychiczną społeczeństwa.

VII edycja Barometru skupiła się na budynkach, w których mieszkamy i pracujemy. Wprowadziła do debaty publicznej fakty oraz dane dotyczące klimatu wewnątrz pomieszczeń, jego wpływu na zdrowie i samopoczucie mieszkańców, a także przedstawiła argumenty za potrzebą przyspieszenia zrównoważonej renowacji oraz długofalowe korzyści ekonomiczne płynące z inwestowania w zdrowe i efektywne energetycznie budynki.

Ważne jest tworzenie zdrowych, efektywnych energetycznie i przystępnych cenowo mieszkań. Zrównoważone renowacje budynków niosą za sobą olbrzymie korzyści dla zdrowia ludzi, klimatu i gospodarki.

Złe warunki mieszkaniowe a zdrowie Polaków

Jak wynika z Barometru jeden na czterech Polaków jest narażony na co najmniej jedno z czterech zagrożeń związanych z klimatem wewnątrz pomieszczeń, jak brak dostępu do światła dziennego, wilgoć i grzyb, chłód czy hałas. Dotyczy to 9,4 mln osób.

Gdy przyjrzymy się danym bliżej – 11% Polaków żyje w mieszkaniach, w których występuje wilgoć, 13% jest narażonych na hałas, a 4% nie jest w stanie utrzymać odpowiedniego ciepła w swoim domu. Wśród osób o niskich dochodach ten wskaźnik wynosi 12%. Przy obecnie rosnących cenach energii, grupa ta będzie się powiększać wraz ze wzrostem rachunków za ogrzewanie.

Jednocześnie osoby narażone na wszystkie cztery zagrożenia związane z klimatem wewnątrz pomieszczeń są prawie cztery razy bardziej podatne na negatywne skutki zdrowotne, takie jak astma, problemy z oddychaniem czy choroby układu krążenia, w porównaniu z osobami mieszkającymi w zdrowych domach. Ta liczba wzrasta jeszcze bardziej w przypadku dzieci.

Ponad 17% Polaków żyje w trudnych warunkach mieszkaniowych, a 65% nie posiada wystarczających oszczędności, aby utrzymać swój zwykły standard życia przez okres dłuższy niż trzy miesiące. To pokazuje, jak pilna stała się kwestia zdrowych, efektywnych energetycznie, przystępnych cenowo mieszkań.

W realiach kryzysu energetycznego oraz biorąc pod uwagę ostatnie komunikaty Komisji Europejskiej, należy podjąć wszelkie działania mające na celu zachęcanie społeczeństwa do zmian w sposobie użytkowania energii, które będą redukować popyt na paliwa, energię elektryczną i cieplną, co jednocześnie przyczyni się do obniżenia emisji.

Jednym ze środków zaradczych, który powinien zmniejszyć zapotrzebowanie na energię i koszty z tym związane, jest stopniowa ewolucja w kierunku Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) oraz zakrojona na szeroką skalę poprawa efektywności energetycznej budynków.

Złe warunki mieszkaniowe a zdrowie Polaków

Wpływ budynków na nasze zdrowie psychiczne

VII. edycja Barometru pokazuje, że budynki mają duży wpływ na naszą kondycję psychiczną. Metody analizy umożliwiają udokumentowanie wpływu złego klimatu wewnętrznego na samopoczucie i satysfakcję z życia. Jednym ze znaczących czynników jest życie w niedostatecznie ogrzanych budynkach. Dla Polaków o niskich dochodach, którzy nie są w stanie ogrzać swoich domów, potencjalny wpływ tego czynnika na ich samopoczucie jest znaczący. Co więcej, osoby dotknięte wszystkimi czterema zagrożeniami związanymi z klimatem wewnętrznym – brak światła dziennego, wilgoć i grzyb, hałas i chłód są pięciokrotnie bardziej narażone na gorsze samopoczucie.

Budynki na liście priorytetów politycznych

Dane zawarte w VII. edycji „Barometru zdrowych domów” pokazują wartość renowacji dla zdrowia, dobrego samopoczucia obywateli, a także klimatu. Inwestując w renowację budynków, politycy mają okazję zadbać także o kondycję gospodarki. Według analiz ograniczenie zagrożeń związanych z klimatem wewnątrz budynków, jak zmniejszenie narażenia na wilgoć i pleśń oraz usunięcie problemu dostępu do światła dziennego w budynkach mieszkalnych w Polsce, przyniesie do 2050 r. korzyści gospodarcze w wysokości 17 mld euro.

W raporcie podkreślone zostało również znaczenie i potrzeba gruntownej transformacji budownictwa mieszkaniowego, które odpowiada za 40% zużycia energii w UE. Sektor budowlany jest określany jako jeden z najbardziej emisyjnych zarówno w Unii Europejskiej, jak i w Polsce. Pozostaje nie tylko ogromnym odbiorcą energii, odpowiada również za zużycie wody, wykorzystanie surowców, a także emituje znaczne ilości odpadów.

Wyznaczone przez Unię Europejską cele związane z zieloną transformacją sektora budowlanego nie zostaną zrealizowane, jeśli nie zmienimy podejścia do projektowania i budowania nowych budynków oraz modernizowania obecnie istniejących. Odpowiedzią na te problemy może być kompleksowe spojrzenie na kwestie zrównoważonego budownictwa i zrównoważonej architektury. Ważne jest więc wdrażanie nowoczesnych technologii w celu podniesienia efektywności energetycznej budynków, zmiana zasad certyfikacji budynków, wspieranie rozwiązań na rzecz zmniejszenia poziomu szkodliwych substancji emitowanych przez budynki w procesie wznoszenia i użytkowania, finansowanie zielonych inwestycji, wprowadzenie rozwiązań minimalizujących straty ciepła z budynków w okresie zimowym i ograniczanie strat energii na chłodzenie budynków w miesiącach letnich. Ponadto, istotne jest promowanie gospodarki obiegu zamkniętego oraz tworzenie zdrowej i przyjaznej mieszkańcom przestrzeni miejskiej.

Przyjęta przez rząd w 2023 roku Długoterminowa Strategia Renowacji Budynków zakłada intensyfikację prac termomodernizacyjnych na poziomie około 3,8% budynków rocznie. Oznacza to, że do 2050 roku w Polsce powinno zostać przeprowadzonych około 7,5 mln termomodernizacji (w tym 4,7 mln tzw. głębokich termomodernizacji, rozłożonych na etapy). W wyniku tych działań około 65% budynków powinno osiągnąć wskaźnik EP (jednostkowe zapotrzebowanie na energię pierwotną) nie większy niż 50 kWh/m2 rocznie.

Taki plan wpisuje się zarówno w unijny pakiet legislacyjny Fit for 55, jak i długoterminowy cel UE na 2050 rok, który zakłada zredukowanie unijnych emisji gazów cieplarnianych o 80-95% w porównaniu z 1990 rokiem.

Potrzebujemy ambitnych ram prawnych, nie tylko po to, aby osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 roku, lecz także, aby zmienić sposób patrzenia na budynki, z uwzględnieniem klimatu wewnętrznego, środowiska naturalnego i zdrowia ludzi.

Budynki na liście priorytetów politycznych

Korzyści z termomodernizacji

Zgodnie z raportem A. Heflich et al, 2021, Think Tank European Parliament, „EU Energy System Transformation: Cost of non-Europe”, jeżeli UE nie podejmie dalszych działań w zakresie transformacji swojego systemu energetycznego, koszt tego zaniechania może wynieść nawet 5,6% PKB UE w 2050 r. Ponadto osiągnięcie zwiększonej efektywności energetycznej w zakresie celu UE wynoszącego 40% do 2030 r. przyniosłoby korzyści gospodarcze o wartości 126 mld euro rocznie. Należy również pamiętać, że ta kwota nie uwzględnia korzyści ekonomicznych wynikających z ograniczenia zagrożeń związanych z klimatem wewnątrz pomieszczeń, takich jak oszczędności w zakresie opieki zdrowotnej, kosztów społecznych i utraconej produktywności.

Obecnie, gdy Unia Europejska udostępniła fundusze na rzecz „Fali Renowacji”, istnieje realna możliwość inwestowania w europejskie zasoby budowlane i efektywność energetyczną oraz poprawę zdrowia, samopoczucia i wydajności ludzi, bo redukcja zagrożeń związanych z klimatem wewnątrz pomieszczeń się opłaca.

Szacuje się, że do 2050 r. gospodarka europejska może zyskać ponad 600 mld euro, w tym Polska 17 mld euro. To ponad połowa oczekiwanych inwestycji potrzebnych do realizacji celu Europejskiego Zielonego Ładu, jakim jest przekształcenie do 2050 roku bloku 27 państw z gospodarki wysokoemisyjnej w niskoemisyjną.

Przygotowania do termomodernizacji

Winą za to, że w domu jest zimno, nie można obarczać tylko mało sprawnego kotła czy starych grzejników. Być może produkują one wystarczającą ilość ciepła, które jednak – zamiast pozostać w środku – ucieka z niego przez najróżniejsze „zimne” miejsca.

Duże straty ciepła w domu mogą być spowodowane jego przenikaniem przez słabo ocieplony dach, ściany i podłogi, a także nieszczelne drzwi i okna. Część ciepła jest zużywana także do ogrzania powietrza, dostającego się do domu z zewnątrz, a potrzebnego do jego wentylacji.

Zanim więc podejmiemy decyzję o wymianie instalacji grzewczej na nowocześniejszą, zadbajmy o solidną izolację fundamentów, ścian i dachu, wymianę okien i drzwi na nowe (albo przynajmniej o porządne uszczelnienie starych) lub wymianę systemu wentylacji grawitacyjnej na mechaniczną.

Termoizolacyjność przegród

Ciepło z każdego budynku, w tym domu jednorodzinnego, ucieka przez przegrody zewnętrzne we wszystkich kierunkach, w stopniu proporcjonalnym do różnicy temperatury panującej wewnątrz i na zewnątrz. Straty ciepła przez każdą przegrodę są oczywiście różne. Określa je współczynnik przenikania ciepła U. Przy budowie nowego domu łatwo jest obliczyć, jaką wartość ma współczynnik U dla poszczególnych przegród zewnętrznych domu, czyli fundamentów, ścian zewnętrznych, okien i drzwi oraz dachu. Jak jednak ocenić ich ciepłochronność w domu wzniesionym kilkanaście czy kilkadziesiąt lat temu, skoro nie wiemy nawet dokładnie, z czego je zbudowano?

Standard energetyczny domu i współczynnik przenikania ciepła U przegród można oszacować na podstawie wymagań przepisów obowiązujących w czasie, gdy dom był projektowany. Nie zawsze jednak to wystarczy. Dlatego stosuje się dodatkowe metody. Jedną z nich jest badanie wielkości strumienia ciepła, przepływającego przez przegrodę przy ustalonej różnicy temperatur po obu jej stronach. Strumień taki mierzy się za pomocą specjalnych mierników, a później wyznacza się współczynnik przenikania ciepła U.

Do określenia izolacyjności cieplnej przegrody można również wykorzystać kamerę termowizyjną. Przy jej pomocy można wykryć wiele wad i usterek budynku, między innymi braki i niedokładności w ułożeniu izolacji cieplnej. Jednak uzyskanie współczynnika U tą metodą jest dość skomplikowane. Z uwagi na duże niedokładności pomiarowe oraz brak możliwości precyzyjnego ustalenia wielu dodatkowych parametrów, wynik jest zwykle obarczony dużym błędem.

Najpewniejszym i najprostszym sposobem sprawdzenia izolacyjności przegród, jest wykonanie w nich „odkrywek” i identyfikacja materiałów, z których je wykonano. Dzięki temu można dość dokładnie określić budowę domu i w miarę dokładnie obliczyć współczynnik przenikania ciepła U poszczególnych przegród.

Inwestycja w ciepłe przegrody

Duże straty ciepła przez przegrody istniejących domów można zmniejszyć wyłącznie poprzez wykonanie dodatkowych warstw ocieplenia o możliwie dużej grubości i z materiałów o niskim współczynniku przewodzenia ciepła λ, dziki którym zwiększy się opór przewodzenia ciepła przegrody.

W większości robót ociepleniowych, koszt samego materiału izolacji termicznej jest dużo mniejszy w porównaniu z całkowitymi wydatkami, podczas gdy jego rola w ograniczeniu strat ciepła jest ogromna. Decyzja o pracach ociepleniowych z zastosowaniem materiału izolacyjnego małej grubości nie ma zatem sensu.

Ściany fundamentowe

Nieocieplone ściany fundamentowe ze zniszczonymi warstwami izolacji przeciwwilgociowych są zwykle zawilgocone i zagrzybione. Jest to najczęściej spowodowane działaniem wody opadowej i gruntowej, ale może to być także efekt wieloletniego zawilgocenia niewłaściwie odprowadzonymi wodami opadowymi lub przeciekającymi instalacjami wodno-kanalizacyjnymi.

Aby możliwe było wykonanie ocieplenia, w pierwszej kolejności należy usunąć źródła zawilgocenia, osuszyć przegrody, a w razie potrzeby wykonać ekspertyzy mykologiczne i zwalczyć zagrzybienie. Dopiero wtedy powinno się wykonać niezbędną izolację przeciwwilgociową i izolację cieplną.

Ściany fundamentowe. Nieocieplone ściany fundamentowe ze zniszczonymi warstwami izolacji przeciwwilgociowych są zwykle zawilgocone i zagrzybione. Jest to najczęściej spowodowane działaniem wody opadowej i gruntowej, ale może to być także efekt wieloletniego zawilgocenia niewłaściwie odprowadzonymi wodami opadowymi lub przeciekającymi instalacjami wodno-kanalizacyjnymi. Aby możliwe było wykonanie ocieplenia, w pierwszej kolejności należy usunąć źródła zawilgocenia, osuszyć przegrody, a w razie potrzeby wykonać ekspertyzy mykologiczne i zwalczyć zagrzybienie. Dopiero wtedy powinno się wykonać niezbędną izolację przeciwwilgociową i izolację cieplną.

Podłoga na gruncie. Ocieplenie podłogi na gruncie jest jednym z najkosztowniejszych działań termomodernizacyjnych. Konieczne jest usunięcie i najczęściej wymiana wszystkich warstw podłogi, a następnie wykonanie warstwy izolacji cieplnej, szczelnej izolacji przeciwwilgociowej i ponowne odtworzenie wszystkich warstw podłogi w pomieszczeniu. Ich koszt jest bardzo duży i z pewnością szybko się nie zwróci. Jedyną sytuacją, w którą warto zainwestować jest ocieplenie „gruntowej” podłogi w piwnicy lub na parterze. Na gruncie układa się izolację termiczną, przeciwwilgociową i wykonuje wylewkę betonową.

Strop nad piwnicą. Ocieplenie stropu nad nieogrzewaną piwnicą jest rozwiązaniem stosunkowo tanim i często łatwym do wykonania. Wystarczy bowiem ułożyć materiał izolacji termicznej pod stropem od strony piwnicy. Czasem pojawiają się trudności i ograniczenia spowodowane gęstą siecią różnego typu instalacji, jakie często montuje się pod stropem w piwnicy, oraz również zbyt niską wysokością pomieszczeń i brakiem możliwości jej zmniejszenia z powodów użytkowych.

Ściany zewnętrzne. Jeśli mamy pewność, że ściany domu są za zimne, możemy zastanowić się nad ich dociepleniem. Najprostszym sposobem jest metoda ETICS – przyklejenie do nich wełny mineralnej lub styropianu i pokrycie ich tynkiem cienkowarstwowym. Będzie to najbardziej opłacalne wtedy, gdy ściany w ogóle nie są ocieplone, a elewacja wymaga odnowienia. Warstwa ocieplenia może wtedy wynieść nawet 20 cm. Współczynnik U takich ścian z pewnością będzie dużo niższy niż obowiązująca wartość 0,2 W/(m2K).

Okna. Obecnie produkowane okna bardzo różnią się od tych montowanych w domach w latach 80. ubiegłego wieku i wcześniej – nieszczelnych, paczących się, wypuszczających z domu duże ilości ciepła i wymagających zimą uszczelniania. Jeśli ciągle jeszcze mamy w domu takie okna, ich wymiana z pewnością pozwoli na znaczne zmniejszenie strat energii, a więc i wydatków na utrzymanie domu. Samo kupno energooszczędnych okien to jednak nie wszystko. Trzeba również zadbać o ich staranny i prawidłowy montaż. W ograniczeniu strat ciepła może też pomóc montaż osłon zewnętrznych.

Drzwi zewnętrzne. Choć drzwi zajmują o wiele mniejszą powierzchnię niż okna, też mogą być miejscem wzmożonej ucieczki ciepła z domu – zwłaszcza jeśli są nieocieplone i nieuszczelnione. Obecnie sprzedawane drzwi wejściowe zazwyczaj są ocieplone. Im grubsza warstwa wypełnienia, tym drzwi będą cieplejsze.

Dach stromy i płaski. W domach budowanych kilkanaście lat temu izolacja cieplna dachu może być obecnie niewystarczająca, a w domach jeszcze starszych – może jej nie być wcale. Aby się o tym przekonać, w dachach stromych trzeba będzie zdemontować boazerię lub płyty gipsowo-kartonowe, którymi wykończone są skosy. Do ocieplania stosuje się najczęściej wełnę mineralną, która łatwo dopasowuje się do izolowanej przestrzeni. Łączna grubość takiej warstwy może mieć nawet 40 cm, pod warunkiem że pod dachem jest wystarczająco dużo miejsca.

Jeśli nie planujemy adaptacji strychu, nie trzeba go ocieplać i ogrzewać. Nieużytkowe poddasze może być zimne; ale nie może wychładzać pomieszczeń znajdujących się niżej. Dlatego zamiast układać wełnę na całych połaciach, kładzie się ją jedynie na stropie pod dachem. Jeżeli planujemy remont dachu płaskiego, powinniśmy zmienić układ warstw i zastosować zdecydowanie lepszą konstrukcję z odwróconym układem warstw. Na stropie układa się wówczas hydroizolację, a na niej ocieplenie z polistyrenu ekstrudowanego i warstwę dociskową. Gwarantuje to dużo większą szczelność i trwałość dachu.

Właściwa kolejność prac

Najrozsądniej jest – i najbardziej się to opłaca – rozpocząć prace termomodernizacyjne od ocieplenia dachu, gdyż jest to działanie, w którym jest korzystna relacja zmniejszenia kosztów ogrzewania w stosunku do nakładów poniesionych na ocieplenie. Dodatkowo nie wiąże się to z innymi pracami, nie wpływa na sposób i czas ich wykonania.

Kolejnym etapem powinna być wymiana okien i drzwi połączona z ociepleniem ścian zewnętrznych. Jeżeli okna będą wmontowane prawidłowo w nieocieploną ścianę (w połowie grubości muru), to po jej ociepleniu albo będą otoczone mostkami termicznymi albo trzeba będzie je wymontować i na nowo zamontować na granicy muru i ocieplenia. Podniesie to koszty montażu.

Ocielenie fundamentów przynosi najmniejsze oszczędności. Może być wykonane jako ostatni etap, ale można też z niego zrezygnować.

Kocioł należy wymienić na nowy o wyższej sprawności dopiero po ociepleniu domu. Jego moc trzeba dostosować do zapotrzebowania na ciepło, a to zapotrzebowanie jest inne w budynku nieocieplonym i będzie inne po ociepleniu budynku. Jeżeli wymienimy kocioł przed ociepleniem domu i dostosujemy go do aktualnego zapotrzebowania ciepła, to po ociepleniu będzie on pracował z niepełną mocą, a więc nieekonomicznie. Z kolei zbyt wczesna wymiana kotła dostosowanego do przyszłych warunków może spowodować niedogrzewanie domu przed jego ociepleniem.

Czy warto wykonać audyt energetyczny?

Audyt energetyczny ma na celu określenie optymalnego zakresu i sposobu przeprowadzenia termomodernizacji domu. Optymalnego, to znaczy zalecanego do realizacji z powodu najkorzystniejszej relacji kosztów do uzyskanych oszczędności energii. W audycie powinno się przeanalizować wszystkie dopuszczalne (lub wskazane) z technicznego punktu widzenia i możliwe do przeprowadzenia przedsięwzięcia zmniejszające zużycie energii oraz zoptymalizować sposób i zakres ich wykonania. Obejmuje to na przykład określenie właściwej grubości izolacji cieplnej poszczególnych przegród zewnętrznych (fundamentów, podłogi na gruncie, ścian zewnętrznych, dachu), typ i właściwości nowych okien (jeśli mają być wymieniane), zakres modernizacji instalacji grzewczej czy ciepłej wody.

W audycie szereguje się również poszczególne działania od najbardziej do najmniej korzystnych ekonomicznie, i określa się warianty termomodernizacji od najbardziej kompleksowego (obejmującego jednocześnie wszystkie działania), poprzez eliminację kolejno tych najmniej efektywnych, do wariantu obejmującego jedynie jedno najlepsze.

Dofinansowanie do termomodernizacji

Inwestor, który będzie chciał przeprowadzić niezbędne prace termomodernizacyjne w swoim budynku, w tym ocieplenie ścian i wymianę pieca na nowe, ekologiczne źródło ciepła może liczyć na wsparcie finansowe. na ten cel. Dzięki takim inwestycjom bowiem nie tylko zyska na tym środowisko naturalne, ale także nasz portfel w postaci niższych rachunków eksploatacyjnych. W tym roku rządzący również przygotowali na ten cel znaczne środki.

Jakie mamy możliwości?

„Czyste Powietrze”, „Mój Prąd” , „Stop smog” to tylko niektóre instrumenty, z których możemy skorzystać. Rodzaj i wysokość dotacji uzależnione są od zakresu przewidywanych prac, wysokości dochodów oraz niejednokrotnie gminy, na której dom powstaje. Część dostępnych dotacji ma charakter ogólnopolski, wiele natomiast dotyczy tylko i wyłącznie mieszkańców określonych gmin. Aby być na bieżąco ze wszystkimi informacjami, najlepiej monitorować stronę internetową gminy, na terenie której mieszkamy oraz stronę NFOŚiGW (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Trzeba również wziąć pod uwagę fakt, że mimo iż dotacje są bezzwrotne, to zazwyczaj wypłacane są dopiero po zakończeniu inwestycji, wcześniej pieniędzy nie dostaniemy.

1. Program „Mój Prąd”

Program „Mój Prąd” na tę chwilę jest wstrzymany – przyjmowanie wniosków zostało zawieszone z uwagi na wyczerpanie środków. Stójmy jednak w blokach startowych. W najbliższych miesiącach zapowiedziano jego kontynuację. Będzie to wersja 6.0. Program doczekał się już do tej pory kilku edycji, a także sukcesywnego rozszerzenia zakresu dotacji. W międzyczasie wprowadzano też liczne zmiany Jedną z ważniejszych była ta wprowadzona dniem 1 kwietnia 2022 r., a dotycząca zmiany zasad rozliczania się właścicieli instalacji PV z dostawcą energii elektrycznej. Obowiązujący do 31 marca 2022 r. system „net-meteringu” zastąpiono systemem „net-billingu”. Przypomnijmy, „net-metering” - to metoda wykorzystująca mechanizm opustów. Nadwyżkę energii wytworzonej z paneli prosument wprowadza do sieci i może ją odebrać w późniejszym czasie.

„Net-billing” – z kolei to system rozliczeń, w którym wytworzoną nadwyżkę energii prosument sprzedaje do sieci, a w chwili niedoboru (mniejszej produkcji) może ją… odkupić od dystrybutora po cenach rynkowych.

Jak twierdzą eksperci nowy system nie jest już tak korzystny, jak pierwsze rozwiązanie, ponieważ wydłuża czas zwrotu inwestycji w mikroinstalację, niemniej jednak to wciąż atrakcyjna propozycja, zważywszy na rosnące ceny paliw i energii elektrycznej. Ale jedno pozostaje niezmienne – cel. Program „Mój Prąd” wspiera rozwój energetyki prosumenckiej, czyli takiej, w której osoby wytwarzają energię na własne potrzeby, a jej nadwyżkę przekazują do sieci energetycznej. Chodzi tutaj głównie o: instalacje fotowoltaiczne (PV), magazyny ciepła, pompy ciepła, kolektory słoneczne, magazyny energii elektrycznej o pojemności co najmniej 2 kWh, systemy zarządzania energią domową tzw. HEMS (z ang. Home Energy Management System) lub EMS (z ang. Energy Management System).

2. Czyste Powietrze

Kolejną ekologiczną inicjatywą jest program „Czyste Powietrze” skierowany do właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych na dofinansowanie kompleksowej termomodernizacji budynków oraz wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy. Podobnie, jak w „Moim Prądzie”, tak i w „Czystym Powietrzu” wraz kolejnymi edycjami wprowadzano nowe zasady. Teraz zapowiedziano kolejne – „w zakresie wymogów dotyczących źródeł ciepła, które mogą stanowić koszt kwalifikowany”. Ma to związek z niepokojącymi działaniami związanymi ze sprzedażą na polskim rynku oraz dofinansowywaniem w ramach programu pomp ciepła, które w rzeczywistości nie spełniają deklarowanych w karcie produktu i etykiecie energetycznej parametrów. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej który (NFOŚiGW) – w porozumieniu m.in. z przedstawicielami branży producentów i dystrybutorów pomp ciepła oraz stroną społeczną – wypracował dodatkowe wymogi, które z uwzględnieniem okresu przejściowego, zaczną obowiązywać 1 kwietnia 2024 roku.

Warto wiedzieć, że skorzystanie z dofinansowania w ramach programu „Czyste Powietrze” nie wyklucza możliwości skorzystania także z innych programów, np. z programu „Mój Prąd”, "Stop Smog", czy z podatkową ulgą termodernizacyjną, o której poniżej.

3. Stop Smog

O ile, dwa poprzednie programy były skierowane bezpośrednio do inwestorów indywidualnych, to „Stop smog” jest priorytetowym programem przewidzianym dla gmin, znajdujących się na obszarze, na którym obowiązują tzw. uchwały antysmogowe. Co więcej, gmina musi zgłosić chęć udziału w tym programie i podpisać z NFOŚiGW umowę, a także dysponować 30-procentowym wkładem własnym (państwo finansuje do 70 proc. inwestycji). Dopiero po spełnieniu tych warunków może rozpocząć nabór wniosków o dofinansowanie z programu “Stop Smog”. Celem programu jest ograniczenie emisji zanieczyszczeń, poprawa jakości powietrza oraz poprawa efektywności energetycznej znajdujących się na terenie samorządu budynków poprzez realizację przedsięwzięć niskoemisyjnych m.in. wymianę lub likwidację starych pieców, termomodernizację jednorodzinnych budynków mieszkalnych, podłączenie do sieci ciepłowniczej lub gazowej. Dodatkowo, w ramach programu można ubiegać się na przykład o dofinansowanie modernizacji systemów wentylacyjnych, czy wymiany stolarki okiennej i drzwiowej zmierzającej do uszczelnienia budynku. Po ostatnich zmianach, wsparcie można przeznaczyć również na montaż instalacji OZE, w tym fotowoltaikę.

4. Ulga termomodernizacyjna

Jak wiadomo, wszelkie prace termomodernizacyjne to duże obciążenie finansowe dla właścicieli domów, liczone w setkach tysięcy złotych. Mogą oni jednak częściowo odzyskać poniesione wydatki, korzystając z innego instrumentu wsparcia – ulgi termomodernizacyjnej. Przez pierwsze dwa lata jej obowiązywania (a obowiązuje od 1 stycznia 2019 roku) ponad 600 tys. Polaków odliczyło od podstawy opodatkowania w swoich rocznych zeznaniach 10 mld zł. Kwota odliczenia nie może przekroczyć 53 000 zł na podatnika, niezależnie od liczby posiadanych nieruchomości. Ulga nie jest rozliczana przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Podatnik, powinien sam określić wartość ulgi w deklaracji podatkowej, którą ma obowiązek złożyć stosownie do przepisów podatkowych.
Uwaga! Jeśli w okresie trzech lat nie zrealizujemy przedsięwzięcia termomodernizacyjnego (licząc od końca roku podatkowego, w którym ponieśliśmy pierwszy wydatek), będziemy musieli ulgę zwrócić. Oznacza to, że będziemy musieli doliczyć do dochodu wcześniej odliczoną kwotę z tego tytułu za rok podatkowy, w którym upłynął trzyletni termin. Jakie wydatki obejmuje ulga? W ramach ulgi odliczyć można wydatki poniesione w związku z polepszeniem charakterystyki cieplnej budynku. Ich szczegółową listę reguluje przy tym rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju. Zaliczają się do nich m.in. koszty materiałów budowlanych niezbędnych do ocieplenia przegród budowlanych, budowy instalacji grzewczej, przygotowania ciepłej wody użytkowej, pompy ciepła wraz z osprzętem, kolektory słoneczne, stolarka okienna i drzwiowa czy materiały składające się na system wentylacji mechanicznej. Co ważne, wydatki należy udokumentować stosownymi fakturami.