Ile kosztuje adwokat

Prawo nie wymaga od nas, byśmy we własnej sprawie toczącej się przed sądem wystawiali fachowego reprezentanta, czyli prawnika. Taka osoba jest jednak potrzebna ze względu na swoją wiedzę i umiejętności, dlatego często korzystamy z usług radców prawnych lub adwokatów.

Zarówno jedni, jak i drudzy przygotowani są do profesjonalnej pomocy prawnej i zastępstwa procesowego (czyli występowania w czyimś imieniu przed sądem, a więc pełnomocnictwa). Różnica między nimi polega na zakresie spraw, w jakich mogą reprezentować swoich klientów:

- adwokaci mogą występować w każdej sprawie,

- radcowie wyłączeni są ze spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (nie mogą być więc reprezentantami np. w sprawach o rozwód, unieważnienie małżeństwa, przysposobienie, pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa, ubezwłasnowolnienie, uznanie za zmarłego, o alimenty czy podział majątku wspólnego między małżonkami); wyłączeni są też ze spraw karnych.

Wysokość stawek za usługi

Wysokość wynagrodzenia adwokata czy radcy prawnego strony ustalają w umowie, z tym że ta kwota nie może być niższa od tzw. stawki minimalnej wskazanej w §6 rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r.1, 2, które określają opłaty za czynności adwokatów i radców prawnych.

Rozporządzenia te w dwojaki sposób określają wysokość minimalnych stawek opłaty - stosownie do wartości przedmiotu sprawy oraz rodzaju sprawy.

- Minimalne opłaty zależnie od wartości przedmiotu sprawy. Ten sposób określania stawek (patrz: tabela niżej) stosuje się na ogół w sprawach cywilnych i gospodarczych.

Uwaga! Prawnik może zażądać wynagrodzenia wyższego od minimum, stosownie do rodzaju i stopnia zawiłości sprawy oraz przewidywanego nakładu pracy. Warto więc na początku zapytać kilku prawników, na ile wyceniają daną usługę.

Tabela. Minimalne stawki opłaty za reprezentowanie przed sądem zależnie od wartości przedmiotu sprawy

Wartość przedmiotu

MINIMALNA	STAWKA OPŁATY
sprawy do 500 zł	60 ZŁ
od 501 do 1500 zł	180 ZŁ
od 1501 do 5000 zł	600 ZŁ
od 5001 do 10 000 zł	1200 ZŁ
od 10 001 do 50 000 zł	2400 ZŁ
od 50 001 do 200 000 zł	3600 ZŁ
od 200 001 zł	7200 ZŁ

Uwaga! W sytuacjach szczególnie uzasadnionych - gdy przemawia za tym sytuacja majątkowa lub rodzinna klienta albo rodzaj sprawy - adwokat może ustalić stawkę opłaty niższą niż stawka minimalna albo w ogóle zrezygnować z opłaty. Sytuacje te nie są częste, lecz możliwe, warto zatem wiedzieć o takiej ewentualności.

- Minimalne opłaty zależnie od rodzaju sprawy. W rozporządzeniach wskazane są opłaty w konkretnych sprawach w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa własności, ksiąg wieczystych, prawa spadkowego, prawa pracy, prawa karnego i spraw o wykroczenia. Jest to dość obszerny katalog, z którego jako przykład możemy podać następujące minimalne wysokości stawek za udzielenie pomocy prawnej:

- zniesienie wspólnoty majątkowej między małżonkami - 360 zł;

- stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości - 50% stawki obliczonej na postawie wartości nieruchomości (stawki wskazane w tabeli na poprzedniej stronie);

- rozgraniczenie nieruchomości - 360 zł;

- dokonanie wpisu w księdze wieczystej - 120 zł;

- stwierdzenie nabycia spadku - 60 zł, a jeżeli przedmiotem postępowania jest również ważność testamentu - 360 zł.

Koszt złożenia apelacji

Umowa, jaką zawiera się z adwokatem czy radcą prawnym, z reguły obejmuje tylko opłatę za reprezentowanie strony w postępowaniu pierwszej instancji, nie określa zaś kosztów postępowania odwoławczego. Może się okazać, iż orzeczenie sądu nie będzie korzystne (żaden adwokat, nawet jeśli ma opinię nadzwyczaj skutecznego, nie może zagwarantować wygranej), a po to, by odwołać się do wyższej instancji - trzeba będzie ponownie zwrócić się po pomoc do prawnika i ponownie zapłacić za jego usługi.

Stawki minimalne za prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnym są określone w tych samych rozporządzeniach1, 2 i wynoszą:

- przed sądem okręgowym - 50% stawki minimalnej (a jeżeli w pierwszej instancji sprawę prowadził inny adwokat - 75% stawki minimalnej; w obu wypadkach nie mniej niż 60 zł);

- przed sądem apelacyjnym - 75% stawki minimalnej (jeśli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat - 100% stawki minimalnej; w obu wypadkach nie mniej niż 120 zł);

- za sporządzenie i wniesienie kasacji (czyli odwołania do Sądu Najwyższego) oraz udział w rozprawie przed Sądem Najwyższym - 75% stawki minimalnej (jeżeli w drugiej instancji sprawę prowadził inny adwokat - 100% stawki minimalnej; w obu sytuacjach nie mniej niż 120 zł).

Uwaga! W postępowaniu kasacyjnym musi brać udział adwokat lub radca prawny (tylko takie osoby mogą przygotować kasację).

Zwolnienie z kosztów sądowych

Wystąpienie na drogę sądową pociąga za sobą konieczność uiszczenia wpisu sądowego. Jego wysokość zależy od rodzaju sprawy i wartości przedmiotu sporu, a określona jest w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r.3

Jeśli koszty sądowe są dla strony zbyt wysokie, może ona domagać się zwolnienia z nich (trzeba wtedy w tej sprawie złożyć przed sądem stosowny wniosek). Zwolnione z kosztów sądowych mogą być osoby, które wykażą (a więc udowodnią), że nie są w stanie ich ponieść bez uszczerbku na utrzymaniu swoim i rodziny (np. złożą zaświadczenie, że są bezrobotne bez prawa do zasiłku, korzystają z pomocy społecznej itp.).

Adwokat z urzędu w sprawie cywilnej

Strona zwolniona przez sąd z kosztów sądowych ma prawo - zgodnie z treścią art. 117 Kodeksu postępowania cywilnego4 - zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego. Koszty działania takiego pełnomocnika ponosi wówczas skarb państwa. Wniosek uwzględniany jest w takiej sytuacji, w której udział adwokata lub radcy prawnego staje się w danej sprawie konieczny, a więc zazwyczaj wtedy, gdy:

- strona wnosząca o ustanowienie pełnomocnika jest nieporadna i ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych (np. ze zgłoszeniem nowego wniosku dowodowego),

- sprawa jest skomplikowana.

Jeśli sąd uwzględni wniosek, zwróci się do właściwej rady adwokackiej lub okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy.

Zwolnienie może być cofnięte

W określonych sytuacjach sąd może cofnąć zwolnienie z kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Może to zrobić wówczas, gdy okaże się, że okoliczności, na których podstawie przyznano tę pomoc, nie istniały albo przestały istnieć (np. strona była osobą bezrobotną i w trakcie postępowania sądowego podjęła dobrze płatną pracę). W takiej sytuacji osoba ta będzie musiała uiścić wszystkie należne opłaty sądowe oraz wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego. Jeżeli wyjdzie na jaw, że strona świadomie podała nieprawdziwe okoliczności (np. twierdziła, iż jest bezrobotna, podczas gdy w rzeczywistości nie była w tym czasie zatrudniona na umowę o pracę, lecz osiągała znaczące dochody np. z umów o dzieło lub prowadzenia działalności rolniczej), sąd dodatkowo skaże taką osobę na grzywnę w wysokości do 1 tys. zł.

Pomoc prawna w sprawach karnych

W procesie karnym kwestia pomocy prawnej wygląda inaczej niż w postępowaniu cywilnym (w którym możliwość zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia przez sąd adwokata lub radcy prawnego są ze sobą ściśle związane). W postępowaniu karnym - zgodnie z treścią art. 79 Kodeksu postępowania karnego5 - oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

- jest nieletni;

- jest głuchy, niemy lub niewidomy;

- zachodzi uzasadniona obawa co do jego poczytalności;

- nie włada językiem polskim;

- sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę;

- w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub pozbawiono go wolności.

Ponadto oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (a więc przedstawi np. dowody takie, o których pisaliśmy wyżej - że jest bezrobotny bez prawa do zasiłku).

Instytucja bezduszna czy rozważna

Przejściowe trudności materialne (powołanie na chorobę w rodzinie) nie są wystarczającym powodem zwolnienia z kosztów sądowych. Ktoś, kto występuje na drogę sądową, musi się bowiem liczyć z koniecznością ponoszenia należnych opłat.

Uwaga! Ten, kto ma majątek, a zwłaszcza nieruchomość, nie zostanie zwolniony z kosztów sądowych.

Rozpatrywanie wniosków osób ubiegających się o zwolnienie jest dlatego tak rygorystyczne, że takie zwolnienie stanowi pomoc państwa dla osób będących w szczególnie trudnej sytuacji materialnej, za których opłaty sądowe ponosi skarb państwa, czyli faktycznie wszyscy podatnicy.

Prawnik pociągnięty do odpowiedzialności

Pomoc adwokata lub radcy prawnego, działającego zarówno na podstawie umowy z klientem, jak i na polecenie sądu, powinna być świadczona w sposób sumienny, zgodny z przepisami prawa i z zachowaniem tajemnicy zawodowej6,7. Za złamanie tych zasad grozi odpowiedzialność dyscyplinarna, z pozbawieniem prawa do wykonywania zawodu włącznie.

Koszty pomocy prawnej są dosyć wysokie, dlatego każdy klient ma pełne prawo oczekiwać, że pomoc ta będzie chroniła jego interesy i pomagała w praktyce stosować przepisy prawa.

Jeśli adwokat lub radca prawny działa na niekorzyść osoby, którą reprezentuje przed sądem, powinna ona zawiadomić o tym izbę radców prawnych lub też radę adwokacką. Ta rozpatrzy sprawę i zadecyduje, czy ukarać takiego prawnika.

Gdy prawnik jest zapracowany.

Zarówno adwokat, jak i radca prawny mogą wnioskować, by ich zwolniono od obowiązku reprezentowania strony w postępowaniu sądowym, jeśli jest po temu ważna przyczyna (po stronie adwokata czy radcy, a nie klienta - np. prawnik jest obciążony wieloma sprawami, ma trudną sytuację rodzinną). Jeśli rada adwokacka lub izba radców prawnych uwzględni ten wniosek, zwolni go i wyznaczy innego adwokata lub radcę prawnego.

Podstawa prawna:

1 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (DzU z 2002 r. nr 163, poz. 1348 ze zm.), 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (DzU z 2002 r. nr 163, poz. 1349 ze zm.), 3 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (DzU z 1996 r. nr 154, poz. 753 ze zm.), 4 Ustawa z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 1964 r. nr 43, poz. 296 ze zm.), 5 Ustawa z 6 czerwca 1967 r. - Kodeks postępowania karnego (DzU z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.), 6 Ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (DzU z 2002 r. nr 123, poz. 1059), 7 Ustawa z 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze (DzU z 2002 r. nr 123, poz. 1058).