Dom energooszczędny: jaki wybrać dach?

Wybór standardu energetycznego - o czym trzeba wiedzieć?

Intensywny rozwój rynku materiałów budowlanych, trwający od początku lat dziewięćdziesiąt do chwili obecnej, spowodował znaczne podwyższenie możliwego do osiągnięcia standardu energetycznego nowych budynków, wymaganego zarówno przez inwestorów, jak i ustawodawcę. Obecnie nie mówimy już tylko o budynkach energooszczędnych - standardem stają się budynku nisko-energetyczne, pasywne, a nawet zeroenergetyczne o dodatnim bilansie energii potrzebnej do ogrzewania.

Analizując szczegółowo straty energetyczne na poszczególnych przegrodach, łatwo zauważyć, że jednym z priorytetów staje się zminimalizowanie strat i ograniczenie mostków termicznych na ostatniej poziomej przegrodzie, czyli w połaci dachu nad poddaszem użytkowym lub w suficie/podłodze pod poddaszem nieużytkowym.

WAŻNE: Przystępując do realizacji budynku w standardzie niskoenergetycznym lub pasywnym, powinniśmy rozpocząć od szczegółowych obliczeń zawartych w audycie energetycznym. Ważne jest wykonanie audytu przez certyfikowanego audytora z wieloletnim doświadczeniem w budownictwie energooszczędnym.

Wybór standardu energetycznego nowo wznoszonego budynku jest zawsze decyzją inwestora i powinien być poprzedzony analizą współczynnika SPBT ( z ang. Simple Pay Back Time), pokazującego zależność pomiędzy wysokością nakładów inwestycyjnych a spodziewanymi oszczędnościami w bieżących kosztach eksploatacji budynku (zmniejszone koszty ogrzewania).

Jaki materiał do krycia dachu?

Dachy domów energooszczędnych są najczęściej pokryte dachówkami. Wiąże się to jednak bardziej z lokalnymi warunkami zagospodarowania terenu i tradycjami poszczególnych regionów niż z walorami energooszczędności. Coraz częściej spotyka się też na rynku pokrycia z blachy płaskiej. Są to głównie panele z fabrycznie wyprofilowanym rąbkiem stojącym łączonym na tak zwany click. Inwestorzy wybierają je głównie ze względu na to, że są nieporównywalnie tańsze od blach łączonych tradycyjnie wykonywanym na dachu rąbkiem stojącym.
Mimo wszystko pokrycie w dachu spadzistym nie ma zasadniczego wpływu na energooszczędność dachu. Zależy ona od szczelnej i grubej izolacji termicznej. Jeśli już rozpatrujemy rodzaj pokrycia w takich kategoriach, to warto się zastanowić, jak mają być mocowane do niego kolektory słoneczne czy panele fotowoltaiczne. To instalacje, które często się montuje na połaciach domów energooszczędnych. Do ich montażu stosuje się specjalne elementy (na przykład dachówki przyłączeniowe, specjalne profile z zaciskami do pokryć z blachy).

Okna dachowe

Innym elementem dachu, zlicowanym z pokryciem, są okna dachowe. Powinny mieć one jak najlepsze parametry cieplne. Warto wybierać wśród modeli specjalnie przeznaczonych do domów energooszczędnych i pasywnych.

Zgodnie z prawami fizyki ogrzane powietrze unosi się ku górze. Aby nie uciekało z domu, konieczna jest izolacja termiczna grubsza niż dla ścian i dokładnie ułożona. Przez dach "energooszczędny" ucieknie o 35% ciepła mniej, aniżeli przez dach ocieplony standardowo.

Jaki kształt powinien mieć dach w domu energooszczędnym?

Forma dachu w domu energooszczędnym - jak w każdym innym - wynika z bryły. Zwykle takie domy mają kształt sześcianu, bez żadnych dobudówek, ganków, tarasów czy przyłączonych do budynku garaży. Równie prosty będzie wówczas dach - najczęściej dwuspadowy z krótkim okapem lub pulpitowy. Takie dachy planuje się w większości projektów domów energooszczędnych. Mają one najczęściej połacie nachylone pod kątem 45-60° i usytuowane względem stron świata najczęściej na północ-południe lub północny-wschód i południowy-zachód.

Inna zasada mówi, że im mniejsza powierzchnia dachu, tym straty ciepła będą mniejsze. Dlatego też lepiej jest zwiększyć powierzchnię użytkową domu, rozbudowując go wzwyż, aniżeli stawiać rozłożyste budynki parterowe. Z tego względu najbardziej optymalny jest dach płaski. Jednak w Polsce wciąż najpopularniejsze są domy parterowe z użytkowym poddaszem.

Wstępne krycie dachu

Ze względu na konieczność zastosowania w domu energo-oszczędnym najlepszych materiałów, trzeba zwrócić bardzo dużą uwagę na parametry membrany wstępnego krycia. To ważne, gdyż jest ona przegrodą między izolacją termiczną i konstrukcją dachu a panującymi na zewnątrz warunkami (między innymi wysoką lub niską temperaturą i wilgotnością).

Taka membrana powinna mieć bardzo wysoką odporność na wszelkie uszkodzenia mechaniczne oraz wysoki poziom wodoszczelności przy równoczesnym zachowaniu wysokiej paroprzepuszczalności. Niektóre z produktów dostępnych na rynku są tak zbudowane, że przy ekstremalnym natężeniu wilgoci, dolna warstwa membrany magazynuje jej nadwyżki, a następnie stopniowo uwalniania wilgoć na zewnątrz. Dodatkowo są one także laminowane. To wszystko sprawia, że membrana jest odporna na procesy starzenia się, co wpływa na niezmienność jej ponadprzeciętnych parametrów w czasie.

Sama membrana to jednak nie wszystko. Należy również stosować taśmy doszczelniające, które układa się między kontrłatą a membraną. Owszem, podnoszą one koszt wykonania dachu, ale zapobiegają wnikaniu skroplin pod kontrłaty. Dzięki temu drewno jest zabezpieczone przed długotrwałym zawilgoceniem, nie gnije i nie skraca żywotności dachu.

Trzeba też pamiętać, że dach w domach energooszczędnych jest przegrodą izolacyjną. Dlatego warstwa wstępnego krycia powinna być szczelnie ułożona. Najlepiej wybierać membrany z paskami klejącymi. Nie tylko ułatwiają one pracę dekarzom, ale też zapobiegają wciskaniu pod nie przez wiatr pyłu śniegowego, który pod wpływem temperatury topnieje i zawilgaca izolację cieplną, co powoduje obniżenie jej właściwości termoizolacyjnych.

Podczas układania membrany ważne jest zapewnienie właściwej wentylacji połaci przez utworzenie szczeliny. Aby skutecznie odprowadzała ona skropliny z przestrzeni między pokryciem a membraną, musi być drożna. Bardzo dobrze sprawdza się szczelina w okapie z wlotem powietrza pod rynną. Działa ona prawidłowo również zimą, kiedy w rynnach zalega śnieg. Wlot zabezpiecza się siatkę przeciwowadową, która chroni przed zagnieżdżeniem się w tej przestrzeni insektów.

Jak osadzić okna w dachu domu energooszczędnego?

W domach energooszczędnych zwykle wykorzystywane użytkowo są wszystkie pomieszczenia, także poddasza. Trzeba więc liczyć się z tym, że muszą być one właściwie oświetlone. Jeśli chcemy mieć stały dopływ naturalnego światła, trzeba w połać dachu wstawić okno. Przede wszystkim powinno ono spełniać wszystkie wymogi energooszczędności, aby ograniczyć straty ciepła szczególnie podczas miesięcy zimowych. Energooszczędne okna są specjalnie wzmacniane termicznie oraz wykonane przy użyciu nowoczesnych technologii. Kosztują więcej niż okna w wersji standardowej, jednak zdecydowanie obniżają rachunki za ogrzewanie zimą.

Ważne jest nie tylko dobrej jakości okno, ale też jego fachowy montaż. Jeśli zostanie w wadliwy sposób połączone z pokryciem, ciepło może uciekać przez szczeliny. A wtedy nie da się osiągnąć standardu energooszczędnego. Warto więc zadbać o dobrą ekipę, ponieważ oszczędności podczas użytkowania sprawią, że w części lub w całości zwróci się koszt inwestycji.

Miejsce układania izolacji termicznej - poddasze użytkowe

Sposób ocieplenia ostatniej poziomej przegrody jest różny, zależnie od funkcji poddasza.

Poddasze użytkowe

Ocieplając bezpośrednio dach skośny, najczęściej stosujemy wełnę mineralną układaną naprzemiennie w 2 lub 3 warstwach (nigdy jednowarstwowo). Może to być też natrysk piany poliuretanowej zamkniętokomórkowej bezpośrednio na membranę wstępnego krycia. Z uwagi na ograniczoną przestrzeń przeznaczoną na aplikację ocieplenia, zastosowanie w tym miejscu piany otwartokomórkowej lub tradycyjnych metod ocieplenia wymaga bardzo dużej dokładności w celu wyeliminowania mostków termicznych. Przy stosowaniu natrysku pianą zamkniętokomórkową, ważne jest stosowanie tylko certyfikowanych produktów o odpowiedniej gęstości w przedziale 40-60 kg/m?. Od wewnątrz połacie dodatkowo uszczelnia się warstwą folii termoizolacyjnej. Wszystkie te warstwy dachu tworzą tzw. kanapkę energetyczną.

Miejsce układania izolacji termicznej - poddasze nieużytkowe

Poddasze nieużytkowe

W takiej sytuacji ociepla się sufit nad ostatnią kondygnacją. Wykorzystuje się do tego tradycyjne materiały. Obecnie najczęściej stosuje się nadmuch granulowanej wełny mineralnej lub innych sypkich materiałów (m.in. kulek styropianowych, celulozy itp.). Osiągnięcie założonego standardu energetycznego wymaga zastosowania znacznej grubości warstwy ocieplenia (powyżej 50 cm). Niezbędnym uzupełnieniem takiego ocieplenia jest specjalny system przewietrzania usuwający wilgoć resztkową z warstwy ocieplenia. Brak skutecznego systemu wentylacji mechanicznej poddasza powoduje chroniczne zawilgocenie warstwy ocieplenia i jego obniżone właściwości.

Miejsce układania izolacji termicznej - dach płaski

Dach płaski

Wymaga najbardziej skomplikowanego systemu ocieplenia, zwłaszcza gdy pełni funkcję użytkową (na przykład tarasu nad garażem). W tej sytuacji całkowita likwidacja mostków termicznych wymaga zastosowania ocieplenia zarówno od strony wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Od strony zewnętrznej stosowane są np. piany zamkniętokomórkowe o gęstości powyżej 60 kg/m? ze specjalnymi filtrami UV lub system styropianu EPS 200 z uformowanym spadkiem, uzupełniony o natrysk piany od strony wewnętrznej. 
Uwaga! Dopełnieniem wszystkich opisanych systemów są warstwy układane pod warstwą ocieplenia (liczbę oraz kolejność poszczególnych warstw określa audytor).

Wojciech Witkiewicz, inżynier z ponad 30-letnim doświadczeniem; Certyfikowany Audytor Energetyczny; właściciel firmy Buduję Domy Pasywne
Tomasz Barabas, dekarz z 20-letnim doświadczeniem, mistrz dekarstwa; członek oddziału kujawsko-pomorskiego PSD; właściciel firmy Dach-Bud Bydgoszcz