Szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus)

Do Europy trafił na statkach żeglarzy wracających z Nowego Świata. W Polsce, po raz pierwszy, zaobserwowano go połowie XIX wieku na Nizinie Śląskiej. Obecnie występuje na terenie całego kraju i jest uważany za pospolity chwast, szczególnie zagrażający uprawom warzyw okopowych, zbóż jarych i roślin strączkowych.

Co to jest szarłat szorstki?

Szarłat szorstki ma przeciętnie od 10-20 do 80-100 cm wysokości, a bardzo sprzyjających warunkach nawet 130 cm.  Korzeń mocny, palowy, silnie rozgałęziony, różowawy. Łodyga szarłatu jest gruba, jasnozieloną, pokrytą sztywnymi włoskami i zwieńczona nibykłosem. Liście o  długości do 8 cm są podłużne, eliptyczne, na długich ogonkach, ostro zakończone. Nasiona bardzo liczne (od 5000 do nawet 6500 szt.) czarne, o średnicy około 1-2 mm.  Ciekawostką jest, że zachowują plenność nawet do 40 lat.

Szarłat szorstki - kwitnienie

Kwiaty liczne, zielonobiałe, zebrane w kuliste kłębiki, tworzące długie, szczytowe nibykłosy. Kwitnie w okresie od przełomu czerwca i lipca, aż do października.

Szarłat szorstki – uprawa

Szarłat szorstki jest rośliną bardzo licznie występującą w naszym kraju. Rośnie na nieużytkach, łąkach, przy drogach, na obszarach miejskich oraz na polach, w ogrodach i sadach. Lubi gleby wilgotne, lekkie,  dobrze przepuszczalne, próchnicze, bogate w sole mineralne, zwłaszcza w azot. Preferuje stanowiska ciepłe i dobrze nasłonecznione. Roślina kiełkują na przełomie maja i czerwca, gdy gleba staje się wystarczająco ciepła i wilgotna. Bardzo szybko rośnie i rozkrzewia się, a dzięki mocnym, palowym korzeniom  pobiera z gleby duże ilości wody i soli mineralnych. Po przekwitnięciu kwiaty przekształcają się w torebki nasienne, w których znajdują się bardzo liczne, małe, czarne i błyszczące nasiona, rozsiewane zazwyczaj przez wiatr, nawet na bardzo duże odległości.

Dlaczego szarłat szorstki jest zagrożeniem dla upraw?

Szarłat szorstki jest chwastem bardzo pospolitym i jednocześnie bardzo szkodliwym dla upraw rolnych. Wynika to z kilku czynników:

• bardzo szybko rośnie i rozkrzewia się;
• palowy korzeń o długości do 1,5 m zapewnia mu dostęp do wody i składników odżywczych, z jednej strony pozbawia tych zasobów rośliny uprawne, a z drugiej czyniąc szarłat bardzo odpornym na długotrwałą suszę;
• jest bardzo odporny na działanie herbicydów triazynowych,
• jest żywicielem wielu szkodników (np. chrościka buraka),  patogenów grzybowych wywołujących zgorzel siewek oraz źródłem zagrożenia wirusem mozaiki buraka, szkodliwym również dla upraw ziemniaka i pomidora;
• utrudnia zbiory zbóż zanieczyszczając materiał siewny.

Największe szkody czyni w uprawach buraka cukrowego, kukurydzy, ziemniaka, zbóż jarych i traw nasiennych. Według badań Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, za próg szkodliwości dla upraw kukurydzy uznaje się  1-2 egzemplarze szarłatu na 1m², a w przypadku buraka cukrowego 5 egzemplarzy na 30 m rzędu. W uprawach kukurydzy, 10 sztuk szarłatu na 1 m2 powoduje straty ziarna na poziomie 20%, natomiast 20 szt. tego chwastu skutkuje obniżeniem zbiorów już o około 32%.

Zwalczanie szarłatu szorstkiego

Szarłat szorstki jest jednym z najtrudniejszych do wyeliminowania chwastów, a jego populacja stale rośnie. Metody ręczne lub mechaniczne sprawdzają się w przypadku siewek. W okresie późniejszym, są mniej skuteczne, bo korzenie szarłatu są bardzo długie i roślina z czasem odrasta.  We wczesnej fazie rozwoju rośliny polecane jest stosowanie oprysków. Środki ochrony roślin, dopuszczone do stosowania w naszym kraju, są podane na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Za skuteczne uważa się preparaty na bazie desmedifamu, florasulamu i erofumesatu. 

W walce z szarłatem szorstkim niezwykle ważne jest profilaktyka, polegająca na eliminowaniu chwastu z terenów bezpośrednio przylegających do upraw (pobocza, rowy, ścieżki, itp.) oraz starannym przygotowaniu ziemi pod uprawy.

Szarłat szorstki - właściwości lecznicze

Szarłat szorstki jest rośliną jadalną. Jego młode liście i pędy można spożywać na surowo, natomiast starsze trzeba ugotować. 

Ziele jest bogate w :

• garbniki,
• sole mineralne,
• białko,
• saponiny,
• fitosterole
• związki krzemu i
• witaminę C. 
• Nasiona szarłatu szorstkiego były wykorzystywane do przygotowywania m.in. mąki już przez Indian  z plemion Apaczów i Nawaho. Są źródłem tłuszczów, białka, skrobi.

W ziołolecznictwie szarłat szorstki stosowany jest przy

• nadciśnieniu,
• osłabieniu,
• chorobach skóry,
• zatruciach,
• zaparciach,
• kolkach jelitowych,
• skąpomoczu,
• zastojach żółci,
• zapaleniu jelita grubego,
• stanach zapalnych macicy,
• leczeniu tarczycy oraz jako środek przeciwkrwotoczny
• i wspierający przemianą materii.  
• Szarłat szorstki ma właściwości antybakteryjne oraz przeciwpasożytnicze (zalecany przy zwalczaniu nitkowca (Drancunculus medinensis) wywołującego drakunkulozę).