Zdrowy dom. Jak go zaprojektować?

Pojęcie zdrowia każdy z nas zna doskonale. Jednak codzienne dbanie o siebie już nie jest takie oczywiste. Żyjemy w czasach wielkiego pośpiechu i przepracowania. Nie na wszystko mamy wpływ, a przynajmniej tak nam się wydaje.
W mediach na całym świecie jest głośno o zmianach klimatu oraz ich konsekwencji dla środowiska i zdrowia ludzi. To my wywieramy szkodliwy wpływ na naszą planetę i przez to sami stajemy się zagrożonym gatunkiem. Może więc pora dołożyć własną cegiełkę do uzdrowienia świata?
Z przygotowywanych przez producentów materiałów budowlanych raportów wynika, że aż 90% czasu spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach. Budynki mają ogromny wpływ na nasze zdrowie. Niestety, według statystyk większość z nich jest określana mianem „chorych budynków”, stanowiących zagrożenie dla naszego zdrowia. Każdy taki dom ma także wpływ na klimat i zdrowie sąsiadów. Dlatego tak ważne jest budowanie domów przyjaznych i dla mieszkańców, i dla środowiska. W przeciwnym razie wciąż będziemy wybierać, czy lepiej spędzać czas w chorym domu, czy na zewnątrz, oddychając zanieczyszczonym powietrzem.

Co to znaczy zdrowy dom?

Aby wybudować zdrowy dom, nie wystarczy wybrać projekt energooszczędny. Sama koncepcja zmniejszenia zużycia energii jest tylko jednym z kilku aspektów zdrowego domu. Może się okazać, że zbudujemy taki dom, wykorzystując toksyczne (nieekologiczne) materiały budowlane. Co więcej, bardzo dobra izolacja termiczna fundamentów, ścian zewnętrznych i dachu w połączeniu ze szczelnymi oknami i drzwiami oraz źle zaprojektowanym systemem wentylacji bardzo szybko spowoduje tworzenie niekorzystnego dla naszego zdrowia mikroklimatu. Narzekamy wówczas na bóle głowy, podrażnienie oczu, nosa i gardła, suchy kaszel, przesuszenie i łuszczenie skóry, zawroty głowy i mdłości, trudności z koncentracją, zmęczenie i nadwrażliwość na zapachy. Im dłużej i im częściej przebywamy w takim miejscu, tym bardziej objawy się nasilają, doprowadzając do nabawienia się chorób przewlekłych, takich jak alergia czy astma.
Jak więc znaleźć receptę na zdrowy dom? Trzeba w nim umiejętnie połączyć zasady energooszczędności, ekologii i zdrowia. Wymaga to niezwykłej staranności w doborze materiałów, rozwiązań oraz poprawności wykonania.

Zdaniem eksperta: wpływ domów na środowisko

Polskie powietrze od lat należy do najmocniej zanieczyszczonych w Unii Europejskiej. W rankingu opublikowanym przez WHO wśród 50 najmocniej zanieczyszczonych europejskich miast aż 36 znajduje się w Polsce. Na liście znajdują się głównie miasta średniej wielkości, takie jak Rybnik, ale przeważają miejscowości o niedużej liczbie mieszkańców, takie jak Pszczyna, Nowa Ruda czy Żywiec. Polski Alarm Smogowy sprawdził dane pomiarowe GIOŚ z 2018 roku. Okazało się, że najwyższe stężenia rakotwórczego benzo[a]pirenu (BAP) wystąpiło w Nowym Targu – 1800% normy. To ekwiwalent 22 papierosów wypalanych każdego dnia. Nie lepiej jest w innych miastach. Średnioroczne stężenie tej rakotwórczej substancji w Polsce każdego roku przekraczane jest o 500-600%! Przyczyną połowy zanieczyszczenia pyłowego i 90% BAP w Polsce są domy jednorodzinne ogrzewane przestarzałymi kotłami na węgiel i drewno. Niestety, wciąż widzimy nowe budynki wyposażane w dymiące źródła ciepła. Budując dom, warto pamiętać o tych zatrważających statystykach i zadbać o jak najmniejszą emisję zanieczyszczeń. Bardzo dobrze ocieplony dom z kotłem gazowym lub pompą ciepła lub nawet budynek zeroemisyjny powinien być standardem w polskim budownictwie jednorodzinnym.

PIOTR SIERGIEJ, rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego

Materiały budowlane

Jednym z aspektów, który należy wziąć pod uwagę, są materiały budowlane. Powinny mieć one stosowne dokumenty, dopuszczające je do stosowania. Zanim producenci je zdobędą, materiały muszą przejść wiele badań. Jeśli ich stosowanie może stwarzać jakiekolwiek zagrożenie, producent wyraźnie informuje, w jaki sposób się zabezpieczyć.
Czy materiały szkodzą? Jedne materiały szkodzą wyłącznie w trakcie ich stosowania, przed czym można się odpowiednio zabezpieczyć, zakładając na przykład odzież ochronną. Inne mogą być niebezpieczne przez znacznie dłuższy czas. Dopuszczone do użycia, legalne produkty, nawet jeśli zawierają substancje uchodzące za szkodliwe, to w tak małym stężeniu, że są bezpieczne. Można jednak trafić na wyroby nieznanego pochodzenia, których wpływ na nasz organizm nie jest znany.
Materiały budowlane mogą oddziaływać na zdrowie ludzi bezpośrednio (np. pył lub opary) albo poprzez promieniowanie. Za najzdrowsze uznaje się bloczki wapienno-piaskowe (silikaty) oraz drewno suszone komorowo i czterostronnie strugane (nie wymaga impregnacji). Nieźle wypada też beton komórkowy. Generalnie raczej produkty wykończeniowe lub izolacyjne mogą mieć nieporównywalnie gorszy wpływ na nasze zdrowie niż materiały konstrukcyjne.
Coraz więcej producentów przywiązuje dużą wagę do tego, by produkcja nie była uciążliwa dla otoczenia, a podczas niej nie były wytwarzane toksyczne odpady. To też warto uwzględnić.

Komfort cieplny

Obecnie dużo mówi się o konieczności zapewnienia ciepła zimą i zabezpieczeniu przed jego ucieczką. Wciąż jednak za rzadko uwzględniamy możliwości chłodzenia wnętrz latem (oprócz wykorzystywania klimatyzacji). A przecież zdrowy dom powinien być ciepły zimą i chłodny latem.
Ważnym parametrem w tym kontekście jest współczynnik przewodzenia ciepła lambda materiałów na ściany zewnętrzne. Dobrze, jeśli mają nie tylko bardzo dobrą izolacyjność cieplną, ale też zdolność do akumulacji ciepła. Pozwala to zniwelować skutki szybkich zmian temperatury, gwarantując wolniejsze wychładzanie się wnętrz zimą i ochronę przed przegrzewaniem podczas letnich upałów.
Uwzględniając aspekty ekologiczne, najlepszym sposobem na uzyskanie całorocznego komfortu termicznego jest ogrzewanie z wykorzystaniem kotłów na biomasę, kondensacyjnych na gaz lub pomp ciepła. Te rozwiązania są najbardziej ekonomiczne (mają najwyższą sprawność) w połączeniu z instalacją podłogową. Zapewnia ona także zdrowy rozkład temperatury – cieplej jest u dołu, a chłodniej u góry. Dobrze, jeśli temperaturę można regulować. Umożliwiają to termostaty sterowane ręcznie lub zdalnie w cyklach dobowych i tygodniowych.

Jakość powietrza

Zła jakość powietrza, zwłaszcza w sezonie grzewczym, to problem, który dotyka wielu Polaków. Jeżeli dodamy to tego, że spośród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast europejskich aż 36 znajduje się w Polsce, to problem ten nabiera zupełnie innego wymiaru.
Ogrzewając nie trujmy. Smog i zanieczyszczenie powietrza mają fatalny wpływ na zdrowie, czego świadomych jest aż 95% z nas. Mimo tego zwykle na początku listopada, wraz z rozpoczęciem sezonu grzewczego, czujniki zanieczyszczenia powietrza w niemal wszystkich polskich miastach notują kolejne rekordy stężeń szkodliwych pyłów w atmosferze. W Polsce normy zapylenia powietrza są najbardziej liberalne w całej Unii Europejskiej, ale właściciele domów wciąż nie rezygnują z ogrzewania ich w sposób nieekologiczny. A to właśnie niska emisja, czyli ogrzewanie słabo zaizolowanych domów, niskiej jakości paliwami spalanymi w nieefektywnych kotłach, w największym stopniu sprawia, że Polska jest czerwoną plamą na mapie Europy. Zarówno w obszarze natężenia smogu, jak i przekroczenia norm pyłów zawieszonych w powietrzu. Fakt, głównie chodzi o stare domy. W nowych Polacy coraz chętniej instalują pompy ciepła i  panele fotowoltaiczne.
Wentylacja. Inaczej jest z wentylacją. Wielu specjalistów i media branżowe uważają, że wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła stała się już standardem. Tymczasem wciąż w większości domów planuje się wentylację grawitacyjną. Wynika to z oszczędności inwestorów, którzy nie są jeszcze świadomi, że jest niewystarczająca w szczelnych i solidnie ocieplonych domach. A to właśnie jakość powietrza, którym oddychamy we wnętrzach, ma zasadniczy wpływ na nasze samopoczucie. W powietrzu mogą znajdować się różnego rodzaju zanieczyszczenia emitowane przez materiały budowlane lub przez nas samych. Dlatego w bardzo szczelnych domach powinniśmy stawiać na wentylację mechaniczną, najlepiej z odzyskiem ciepła (czyli rekuperacją).
Bardzo ważne jest, by do nowych budynków nie wprowadzać się wcześniej niż po upływie kilku tygodni od czasu zakończenia ich budowy. Wiele zanieczyszczeń wprowadzonych jest bowiem właśnie na tym etapie. Problem minimalizuje intensywne wietrzenie pomieszczeń i naturalne dosuszanie obiektu.

Światło

Większość ludzi docenia znaczenie światła dziennego w ich życiu, jednak nie wie, jak bardzo wpływa ono na ich zdrowie i samopoczucie. Ze względu na to, że ponad 90% czasu spędzamy w budynkach, wpływ optymalnego doświetlenia pomieszczeń światłem naturalnym na ludzkie zdrowie nabiera większego znaczenia.
O zdrowym świetle można mówić, gdy jest ono odpowiednio dostosowane do rodzaju pomieszczenia i naszych codziennych przyzwyczajeń. Wpadające do wnętrz światło dzienne nie może nas oślepiać, ale też nie może go być za mało. W niedoświetlonych wnętrzach bardzo szybko zaczynamy czuć się gorzej oraz cierpimy na bóle i zawroty głowy. Długotrwałe przebywanie w takich warunkach kończy się na ogół głęboką depresją.
Dlatego też kwestię właściwego doświetlenia pomieszczeń mieszkalnych regulują odpowiednie normy i przepisy. W koncepcji zdrowego domu powinno się uwzględnić wielkość okien i usytuowanie pomieszczeń względem stron świata. Na ogół pokoje dzienne sytuuje się od południa lub zachodu, sypialnie – od wschodu, a kuchnie, łazienki, spiżarnie, składziki itp. – od północy.
Oprócz światła naturalnego wykorzystuje się też światło sztuczne. Takie oświetlenie powinno być jednak tylko uzupełnieniem działania promieni słonecznych i w żadnym razie nie powinno stanowić ich zamiennika.

Wilgoć

W domu powinno być ciepło i sucho. Dlatego podczas jego budowy konieczne jest właściwie wykonanie w odpowiednich miejscach izolacji termicznych, przeciwwilgociowych i przeciwwodnych.
Skąd bierze się wilgoć? Aspektem, który również należy rozważyć, planując zdrowy dom, jest prawidłowa wilgotność powietrza we wnętrzach. Częstą przyczyną pojawienia się wilgoci w domu jest jej napływanie wraz z powietrzem z zewnątrz, a w postaci pary wodnej wytwarzają ją również sami mieszkańcy. Jeśli jest jej we wnętrzach za dużo, na przykład z powodu niedostatecznej wentylacji, może się wykraplać na szybach okiennych. Gdy dodatkowo dom nie jest wystarczająco dobrze ocieplony, para wodna wykrapla się na zimnej powierzchni ścian i stropów.
To wszystko powoduje, że nawet w zupełnie nowym domu łuszczą się farby, tynki we wnętrzach wybrzuszają się i odpadają, a na ścianach i stropach pojawiają się zacieki, plamy i wykwity pleśni. Ze względu na zdrowie mieszkańców i trwałość domu trzeba więc zadbać o to, aby był szczelny, a wentylacja – sprawna.
Jaki poziom wilgotności? Najlepiej, jeśli poziom wilgotności jest kontrolowany i regulowany. Prawidłowa wilgotność we wnętrzach (względna wilgotność powietrza) powinna wynosić od 40 do 60%, a najlepiej jeśli pozostaje ona na poziomie 50%. Jeśli względna wilgotność powietrza jest większa niż 80%, jesteśmy bardziej narażeni na szkodliwe działanie mikroorganizmów, takich jak pleśnie, bakterie czy wirusy.

Hałas

Mówi się, że od muzyki piękniejsza jest tylko cisza. Tymczasem w każdym momencie w domu, w pracy, na ulicy dociera do nas ogromna ilość dźwięków. Uciążliwy i długotrwały hałas, dobiegający z zewnątrz lub z sąsiednich pomieszczeń może mieć fatalne skutki dla zdrowia. Nie pozwala skoncentrować się ani odpocząć, zaburza sen, pogarsza nastrój. Z tego względu podczas wyboru materiałów murowych należy również zwrócić uwagę na parametry akustyczne. Bloczki z betonu komórkowego i wapienno-piaskowe wykazują większą zdolność tłumienia dźwięków niż inne produkty o tej samej gęstości. Do wznoszenia przegród w miejscach szczególnie narażonych na hałas można użyć specjalnych elementów o podwyższonej izolacyjności akustycznej.