Irysy kwiaty
Urzekającej urody kwiaty irysów otrzymały swą nazwę na cześć greckiej bogini tęczy, która rozpinała siedmiobarwny łuk łączący ziemię z niebem. Uwieczniano je także na obrazach o tematyce religijnej, były również częstym motywem w sztuce okresu Młodej Polski.
Irysy cebulowe
Do rodzaju Iris zaliczanych jest około 200 gatunków roślin cebulowych i kłączowych, występujących w stanie naturalnym na półkuli północnej. W naszym klimacie z kosaćców cebulowych dobrze czuje się tylko kosaciec żyłkowany (Iris reticulata), który uprawiamy zwykle w ogrodach skalnych. Większość irysów w naszych ogrodach to kosaćce kłączowe, wśród których prym wiodą kosaćce bródkowe (Iris x barbata).
Irysy brodawkowe
Kosaćce bródkowe mają tak dużą liczbę odmian, że można z nich tworzyć monogatunkowe ogrody irysowe lub rabaty kolekcyjne. Okres kwitnienia takiej kolekcji, z rozmaitych, ale odpowiednio dobranych odmian, może trwać nawet do sześciu tygodni. Doskonałymi miejscami są dla nich suche części ogrodu, południowe skłony i skarpy, nasłonecznione mury. Na rabatach letnich pięknie komponują się z wieloma roślinami, np. z piwoniami (Paeonia), ostróżkami (Delphinium), liliowcami (Hemerocallis). Odmiany kwitnące na niebiesko ładnie wyglądają w zestawieniu z roślinami o szarych liściach, takimi jak np. anafalis (Anaphalis), len (Linum), mak wschodni (Papaver orientale), szałwia (Salvia) albo czyściec (Stachys). Najniższe formy najlepiej nadają się do sadzenia w ogrodach skalnych w towarzystwie innych roślin lubiących suche, słoneczne stanowiska.
Irysy syberyjskie i łąkowe
Kosaćce syberyjskie i łąkowe (z serii Sybiriacae i Spuriae) pięknie prezentują się nad wodą. Mogą rosnąć z liliowcami (Hemerocallis), trzykrotkami (Tradescanthia), krwawnicami (Lythrum) i tojeściami (Lysymachia), a w zestawieniu z bylinami letnimi mogą królować na każdej rabacie.
Kosaćce nadwodne, najlepiej wyglądają w ogrodzie naturalistycznym na brzegu zbiornika. Można je zestawiać z pełnikami (Trollius), kaczeńcami (Caltha) albo języczką (Ligularia).
Również ogromną zaletą irysów jest ich dekoracyjne ulistnienie. Wszystkie kosaćce tworzą bowiem kępy złożone z szablastych liści - nadają one roślinom efektowny wygląd, nawet po przekwitnięciu. Pięknie wyglądają na tle muru lub ściany, oświetlone promieniami słońca dają bowiem interesującą grę światła i cienia.
Irysy uprawa
Podstawą uprawy kosaćców jest właściwie dobrane miejsce. Kosaćce bródkowe potrzebują dużo słońca i przepuszczalnej, żyznej gleby. Nie znoszą konkurencji, przeszkadzają im korzenie drzew i krzewów, pobierających wodę i składniki pokarmowe.
Kosaćce serii Sybiricae i Spuriae są roślinami łąkowymi, dobrze rosną więc na stanowiskach słonecznych, w miejscach lekko wilgotnych. Gleba musi być jednak przepuszczalna, dobrze zdrenowana i żyzna.
Kosaćce serii Laevigatae to rośliny nadwodne, wymagają więc stanowisk wilgotnych przez cały rok, a nawet znoszą okresowe zalewanie. Wyjątkiem jest kosaciec mieczolistny (Iris ensata), który co prawda latem potrzebuje dużo wilgoci, ale zimuje wyłącznie w glebie dobrze osuszonej. Należy go sadzić w pojemnikach w strefie wilgotnej, a po przekwitnięciu przenieść do suchego miejsca w ogrodzie.
Irysy pielęgnacja
Pielęgnacja kosaćców polega na stałym usuwaniu przekwitłych kwiatów i łodyg, niedopuszczaniu do zawiązywania się nasion. Zdrowych liści nie należy ścinać jesienią, lecz usunąć je po zwiędnięciu w ciągu zimy lub wiosną. Rośliny starannie odchwaszczamy i zasilamy nawozami mineralnymi już wczesną wiosną.
Irysy przesadzanie
Co trzy-cztery lata rozrośnięte karpy kosaćców bródkowych wymagają przesadzenia. Po roku z pojedynczego kłącza, po obu stronach wachlarza liści, wyrastają co najmniej dwa kłącza boczne - a czasami nawet jeszcze kilka mniejszych. W ten sposób co roku karpa powiększa się, a środkowe, najstarsze jej części stopniowo zamierają. Kiedy pojawiające się w maju i czerwcu kwiaty stają się mniej okazałe - czas na przesadzanie. Najlepszy termin to sierpień, dwa tygodnie po kwitnieniu. Karpę wykopujemy i otrząsamy z ziemi. Z brzeżnej części karpy oddzielamy zdrowe, silne kłącza z jednym wachlarzem liści. Zabieg wykonujemy za pomocą ostrego noża, tak aby miejsce cięcia było jak najmniejsze. Korzenie skracamy do 20 cm, a liście do połowy.
Irysy sadzenie
Przed posadzeniem młodych roślin glebę przekopujemy i nawozimy mieszanką nawozów mineralnych. Kłącza układamy poziomo, tuż pod powierzchnią gleby i całkowicie przykrywamy cienką warstwą podłoża. Sadzimy je co 40-60 cm, bo posadzone gęściej, wcześniej będą wymagały przesadzenia.
Irysy - kiedy sadzić?
Irysy sadzimy późnym latem od końca lipca do sierpnia, maksymalnie do połowy września. Gdy lato jest upalne warto posadzić je jak najpóźniej. poleca się wysadzanie w późniejszym terminie.
Irysy rozmnażanie
Kosaćce syberyjskie i inne łąkowe, a także kosaćce nadwodne rozmnaża się przez podział w lipcu - sierpniu lub wiosną. Niezbyt dobrze znoszą one przesadzanie, więc lepiej, gdy rosną w jednym miejscu przez wiele lat.