Jak prawidłowo przeprowadzić ocieplenie starego domu. O czym należy pamiętać?

Na co zwrócić uwagę przeprowadzając ocieplenie starego domu?  

Murowane ściany domów zaczęliśmy ocieplać w latach 90. ubiegłego wieku. Obowiązujące przed ponad 30 laty normy nie stawiały wysokich wymagań w zakresie izolacyjności termicznej ścian. Obecnie podczas termomodernizacji domu trzeba pamiętać o określonych w przepisach maksymalnych współczynnikach przenikania ciepła U przez różne przegrody, w tym przez ściany.

Od początku 2021 roku U dla ścian zewnętrznych nie może przekraczać wartości 0,20 W/(m₂K), czyli tyle, ile do tej pory wynosi maksymalna wartość współczynnika U ścian domu energooszczędnego.
Oczywiście im U jest niższe, tym lepiej, bo świadczy to o lepszej ochronie termicznej. Wartość współczynnika przenikania ciepła zależy od grubości i rodzaju materiału termoizolacyjnego oraz od współczynników λ poszczególnych warstw danej przegrody.
Pierwsze ocieplenia nie zawsze były prawidłowo ułożone, ponieważ brakowało wiedzy oraz doświadczenia w  tym zakresie. Po latach na ocieplonych w tamtym czasie elewacjach pojawiają się usterki. Są to najczęściej uszkodzenia warstw zewnętrznych systemów ociepleń (tynków i warstwy zbrojonej), łuszczenia, spękania oraz odspojenia ocieplenia od podłoża. Często brakuje izolacji termicznej w obszarze ościeży okiennych i drzwiowych, parapetów, loggii, płyt balkonowych czy cokołów, co powoduje przemarzanie tych miejsc. Natomiast tam, gdzie są mocowane łączniki mechaniczne zdarza się, że widoczne są mostki termiczne w postaci jaśniejszych punktów na elewacjach.
Właściciele ocieplonych przed laty obiektów muszą często wybierać – czy usunąć stare ocieplenie, a następnie zainstalować nowe na odpowiednio przygotowanych, odkrytych ścianach, czy też dołożyć kolejną warstwę ocieplenia do już istniejącego.

Kolejność prac termomodernizacyjnych podczas ocieplenia starego domu

Inwestycja w lepszą efektywność energetyczną domu powinna odbywać się w określonej kolejności.

1. Zaczynamy zawsze od wymiany starej stolarki otworowej na energooszczędne rozwiązania i docieplamy ściany zewnętrzne. Dzięki temu dom zostanie dobrze zabezpieczony przed stratami ciepła.
2. Dopiero następnym krokiem powinna być modernizacja przestarzałych instalacji i zakup nowoczesnego źródła ciepła, np. kotła o niższej mocy z uwagi na mniejsze zapotrzebowanie obiektu na energię.
3. Ponadto opłaca się pomyśleć o systemach alternatywnego pozyskiwania energii, np. ze słońca.

Projekt ocieplenia ścian w starym domu

Każde ocieplenie domu powinno być wykonane zgodnie z projektem. W praktyce jednak rzadko się zdarza, żeby inwestor go zamówił, choć dla trwałości ocieplenia i elewacji powinien to zrobić. W projekcie ocieplenia określone są m.in. rodzaj i grubość materiału izolacyjnego odpowiedniego dla danego obiektu z uwzględnieniem aspektów związanych z energooszczędnością oraz analizą bezpieczeństwa pożarowego.
W projekcie ocieplenia nie można także pominąć obliczeń cieplno-wilgotnościowych, szczególnie jeśli w trakcie budowy dokonaliśmy zmian materiałów do wznoszenia ścian i materiałów izolacyjnych oraz ich grubości. Brak szczegółowego projektu ocieplenia, bez uwzględnienia istniejących warstw i materiałów użytych w przegrodzie, jest niepożądany i może doprowadzić do wykraplania się pary wodnej w ścianie, a w konsekwencji – do pogorszenia komfortu użytkowanych pomieszczeń, zagrzybienia lub szybkiego zniszczenia ocieplenia.
W przypadku budynków istniejących wykonanie projektu należy zlecić projektantowi, który przygotuje projekt ocieplenia z uwzględnieniem inwentaryzacji budynku. Projekt budowlany (projekt ocieplenia) może zostać sporządzony wyłącznie przez projektanta z odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi. Zgodnie z obowiązującym prawem budowlanym do sporządzania projektów uprawnione są wyłącznie osoby posiadające uprawnienia do projektowania oraz wpisane na listę członków okręgowej izby samorządu zawodowego. Aktualne zaświadczenie potwierdzające przynależność projektanta do izby inżynierów budownictwa lub architektów musi być dołączone do projektu.

Informacje zawarte w projekcie ocieplenia starych ścian

W projekcie ocieplenia znajdziemy m.in.:

• nazwę wybranego systemu izolacji cieplnej z powołaniem się na określoną Aprobatę Techniczną/Krajową Ocenę Techniczną lub Europejską Aprobatę/Ocenę Techniczną;
• klasyfikację pożarową wybranego systemu przy zaprojektowanej grubości izolacji;
• opis techniczny systemu z podaniem materiału izolacji, zapraw klejących i tynkarskich, siatki zbrojącej i łączników mechanicznych;
  sposób przygotowania podłoża do przymocowania izolacji;
• sposób przymocowania płyt termoizolacyjnych do powierzchni ściany, w tym rodzaj zaprawy klejącej, rodzaj, liczbę i rozmieszczenie łączników (jeśli mają być stosowane), z powołaniem się na obliczenia statystyczne;
• rysunki pokazujące sposób docieplenia miejsc szczególnych, takich jak: ościeża okienne i drzwiowe, ściany piwnic i ściany attykowe, płyty balkonowe lub loggiowe oraz wykończenie szczelin dylatacyjnych;
• sposób wykonania warstwy zbrojącej z pokazaniem wzmocnień w miejscach szczególnych;
• sposób wykończenia elewacji: rodzaj wyprawy tynkarskiej, sposób jej nałożenia i kolorystyka;
  charakterystykę energetyczną obiektu.

Czym najlepiej ocieplić ściany starego domu?

Warstwa termoizolacji to ważny element systemu ETICS. Do izolacji fasad stosuje się przede wszystkim biały i szary styropian, a także wełnę mineralną oraz płyty z pianki rezolowej.
Od kilkudziesięciu lat styropian jest najpopularniejszym materiałem termoizolacyjnym, wykorzystywanym do ocieplenia ścian domu. Inwestorzy wybierają go chętnie ze względu na zweryfikowane w praktyce cechy użytkowe oraz powszechną dostępność. Jest to materiał, który zachowuje niezmienne w czasie bardzo wysokie właściwości izolacyjne. Ponadto jest bardzo trwały, stabilny wymiarowo i odporny na zawilgocenie.

Styropian

Na rynku jest kilka rodzajów styropianów. Niezależnie od koloru i rodzaju, najistotniejszym parametrem użytkowym płyt termoizolacyjnych jest λ (lambda), czyli współczynnik przewodzenia ciepła.

Styropian grafitowy jest najcieplejszym rodzajem styropianu, ponieważ jego λ wynosi od 0,033 do nawet 0,031, a im niższy współczynnik lambda, tym materiał lepiej izoluje. Niewielka różnica w wartości współczynnika λ może oznaczać w rezultacie zupełnie różne klasy styropianów, zwłaszcza że deklarowana wartość tego współczynnika może się różnić aż o 35%. W praktyce oznacza to zwykle, że grafitowy styropian o niskiej lambdzie i mniejszej grubości lepiej izoluje budynek niż grubszy styropian, ale o wysokiej lambdzie, a lepsza izolacyjność przegród zmniejsza zużycie energii potrzebnej do ogrzania, co bezpośrednio przekłada się na niższe rachunki za ogrzewanie.
Grafitowy styropian – poza bardzo dobrymi walorami izolacyjnymi – ma takie same właściwości użytkowe jak tradycyjne płyty. Jednak przy zastosowaniu styropianu grafitowego, którego wartość lambdy jest korzystna, można uzyskać planowaną ochronę cieplną budynku, zmniejszając grubość płyt nawet o jedną trzecią.
Cieńsza izolacja to również mniejsza powierzchnia ościeży okiennych i lepsze doświetlenie pomieszczeń światłem naturalnym. Ponadto do ocieplenia takiej samej powierzchni styropianu grafitowego potrzeba mniej niż białego styropianu. Przy planowanym ociepleniu, zgodnym ze standardem energooszczędnym, nie ma znaczenia, z czego wykonane są ściany zewnętrzne domu, bo i tak zostanie osiągnięte zamierzone zapotrzebowanie na energię.
Styropian grafitowy, z uwagi na swoje właściwości cieplne i w związku z tym możliwość zastosowanie cieńszej warstwy, w mniejszym stopniu niż tradycyjne płyty wpływa na obciążanie istniejących konstrukcji budynku.
Zalecenia dotyczące zasad montażu grafitowego styropianu są praktycznie takie same jak w przypadku zwykłego styropianu. Z tą różnicą, że tych wytycznych trzeba bezwzględnie przestrzegać.

Zdaniem eksperta: styropian do docieplania ścian starych domów

Co trzeci budynek w Polsce nie ma w ogóle ocieplonych ścian zewnętrznych. Większość właścicieli tych budynków deklaruje w najbliższych latach przeprowadzenie termomodernizacji. Aby takie przedsięwzięcie było skuteczne, należy zastosować odpowiednią metodę ocieplenia. Najbardziej optymalnym i jednocześnie najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest ocieplenie ścian w systemie ETICS na bazie styropianu. Parametry płyt styropianowych powinny być zgodne z wymaganiami Oceny Technicznej, wydanej dla konkretnego systemu ETICS.
Wszystkie płyty styropianowe, które mają być użyte w systemie ocieplenia ETICS, powinny charakteryzować się minimalnym poziomem wytrzymałości na rozciąganie, określanej symbolem TR80. Oznacza to konieczność deklarowania przez producenta styropianu wytrzymałości nie niższej niż 80 kPa.
O izolacyjności cieplnej systemu decyduje termoizolacyjność styropianu, wyrażona współczynnikiem przewodzenia ciepła λ (lambda). Im grubsza jest płyta styropianowa i jednocześnie im niższa jest jego deklarowana λ, tym lepszą uzyskujemy izolacyjność cieplną ściany. Ważne jest, aby parametry te dobrał projektant, na podstawie obliczeń, w oparciu o obowiązujące przepisy w zakresie współczynnika przenikania ciepła i kondensacji pary wodnej, co zlikwiduje tym samym ryzyko powstania zagrzybienia.
Właściwości styropianu, wskazane w projekcie ocieplenia i dokumentacji technicznej systemu ETICS, należy odnaleźć na etykiecie wyrobu i w jego dokumentacji, na którą składa się Deklaracja Właściwości Użytkowych i Karta Techniczna.

mgr inż. Irena Domska, Kierownik ds. zarządzania jakością FS ARBET Sp. J.

Co powinna zawierać umowa z wykonawcą na ocieplanie 

Ponad 30 lat popularności systemów ociepleniowych na naszym rynku spowodowało, że większość wykonawców zna tę technologię. Przed decyzją o wyborze ekipy warto jednak sprawdzić jej referencje oraz obejrzeć obiekty, które ociepliła. Nie bez znaczenia są też imienne lub firmowe certyfikaty uzyskane na szkoleniach prowadzonych przed producenta wybranego systemu ociepleń. Świadczą one o tym, że wykonawca zna specyfikę wyrobów oraz zasady ich prawidłowego wbudowania.
Z przyszłym wykonawcą ocieplenia trzeba podpisać umowę. Pisemne porozumienie, oprócz aspektów prawno-finansowych, powinno zawierać również dokładne określenie strony technicznej wykonawstwa. W przypadku prac ociepleniowych, niezależnie od ich zakresu, jest to szczególnie ważne, ponieważ jakiekolwiek odstępstwo od zasad sztuki budowania i zaleceń producenta systemu ociepleń może spowodować problemy na ocieplonej elewacji.
W umowie trzeba wpisać nazwę wybranego systemu i jego części składowych, z numerem aprobaty technicznej lub krajowej oceny technicznej. Wykonawca powinien oświadczyć, że jego pracownicy zostali przeszkoleni w zakresie instalacji tego systemu. Dalej należy zawrzeć zwięzły opis czynności w poszczególnych etapach prac, od przygotowania podłoża, na którym zamocowane będą płyty izolacji, poprzez ich mocowanie, następnie zbrojenie i gruntowanie, ocieplanie trudnych miejsc (np. ościeża okienne i drzwiowe), po tynkowanie i malowanie farbą elewacyjną. Każdy z etapów powinien się zakończyć odbiorem robót przez kierownika budowy.

Termomodernizacja dla projektantów

Termomodernizacja to ostatnio modne pojęcie, głównie za sprawą rządowego programu dopłat do prac modernizacyjnych związanych z ocieplaniem istniejących budynków mieszkalnych i wymianą nieefektywnych urządzeń grzewczych. To jeden z elementów wdrażanego w Polsce unijnego programu sukcesywnego zmniejszania zużycia energii w budownictwie i minimalizowania strat ciepła z powodu słabo ocieplonych budynków.
To również zagadnienie, z którym zmierzyć się muszą wszyscy projektanci podejmujący się zadania modernizacji starych, często objętych ochroną konserwatorską budynków.
Jeden z producentów ociepleń podjął się rozbudowania platformy strefa-projektanta.pl. Jest to zestaw narzędzi i materiałów, które w kompleksowy sposób wspomagają projektowanie przegród budynku ze względu na ich izolacyjność termiczną, akustyczną, bezpieczeństwo pożarowe i zrównoważone budownictwo. Nowy moduł „Termomodernizacja”, wzbogacający dotychczas publikowane treści, zawiera informacje podejmujące w sposób kompleksowy temat termomodernizacji wraz z oceną stanu technicznego przegród budowlanych, w tym:

• proponowany schemat postępowania w zakresie oceny stanu technicznego przegród budowlanych,
• zestawienie informacji na temat stanu technicznego, jakim powinny charakteryzować się przegrody budowlane przed rozpoczęciem robót ociepleniowych,
• metody umożliwiające określenie izolacyjności cieplnej istniejącej przegrody,
• określenie możliwego wpływu zaizolowanej cieplnie przegrody na budynek,
• gotowe rozwiązania.

Pierwsza udostępniona część podejmuje tematykę termomodernizacji ścian zewnętrznych.

Ocena stanu ocieplenia

Renowację ścian można przeprowadzić tylko wówczas, jeśli pozwala na to stan techniczny istniejącego ocieplenia i murów, które posłużą za podłoże dla planowanych robót. Ocenę elewacji należy zlecić specjalistom (są to zazwyczaj projektanci), mającym odpowiednie doświadczenie, by przygotować opinię techniczną lub ekspertyzę z informacjami na temat stanu ścian i pierwotnego ocieplenia, z wytycznymi do wykonania niezbędnych prac przygotowawczych, jeśli ocieplenie istniejące zostanie zakwalifikowane do ponownego ocieplenia. Z tych informacji powinno się korzystać przy projektowaniu nowego ocieplenia. Wykonanie projektu zawsze jest najkorzystniejszym rozwiązaniem, oczywiście jeśli nie ma przeciwwskazań do instalacji drugiej warstwy na istniejącej.
W opinii technicznej powinny się znaleźć informacje na temat technologii wykonywania ścian nośnych i tego, czy wymagają one wzmocnienia, klasyfikacji ogniowej istniejącego ocieplenia, rodzaju warstw nienośnych znajdujących się na powierzchni ścian (tynków, farb), sposobu zamocowania do podłoża, stanu warstw zewnętrznych ocieplenia (możliwość przygotowania pod drugą warstwę czy konieczność ich usunięcia), stanu przyczepności międzywarstwowej ocieplenia (przyczepność poszczególnych warstw do siebie), grubości warstw nienośnych podłoża i ocieplenia, obecności powierzchni nieocieplonych, rodzaju i stanu termoizolacji, ustalenia przyczyn wywołujących usterki ocieplenia i ich likwidacji.
Należy przeanalizować dokumentację ocieplenia istniejącego (o ile jest dostępna i rzetelna), czyli projekt, dziennik budowy, notatki z budowy. Można wówczas określić rodzaj zastosowanego systemu, zidentyfikować jego składniki, sposób mocowania.
W drugiej fazie oceny konieczne są odkrywki, czyli odsłonięcie przekroju ocieplenia – nawet, jeśli na starym ociepleniu nie widać uszkodzeń. Dzięki temu można zweryfikować, czy wykonana izolacja odpowiada dokumentacji technicznej i projektowej oraz czy spełnia wymagania zawarte w instrukcji montażu danego systemu. Jest to też jedyna metoda sprawdzenia rzeczywistego typu i stanu podłoża oraz grubości warstw istniejącego ocieplenia. Dzięki odkrywkom można pobrać do badania materiał termoizolacyjny i ocenić jego cechy.
O liczbie i rozmieszczeniu odkrywek decyduje ekspert wykonujący ocenę techniczną. Zaleca się wykonanie odkrywek w dwóch lub trzech charakterystycznych miejscach na elewacji (np. ściany szczytowe i ściany z oknami) oraz tam, gdzie widać różnice konstrukcyjne. Trzeba też sprawdzić te części elewacji, na których grubość płyt izolacji termicznej nie jest jednakowa, a także obszary z widocznymi uszkodzeniami.
Jeśli odkrywki przynoszą spójne wnioski na temat stanu ocieplenia, najczęściej nie ma potrzeby kolejnych.

Inwentaryzacja przyrodnicza

Przed rozpoczęciem prac remontowych lub termomodernizacyjnych powinna zostać sporządzona inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie występowania ptaków gatunków chronionych w celu uniknięcia nieumyślnego zniszczenia ich schronień podczas prac budowlanych. Taka sytuacja może mieć miejsce np. w przypadku konieczności zamontowania kratek w otworach wentylacyjnych budynków, uniemożliwiających ptakom powrót do miejsc lęgowych, z których korzystały w poprzednich latach. Wówczas inwestor powinien zapewnić ptakom „stosowne budki lęgowe”.

Demontaż starego ocieplenia

Jeśli stan pierwotnego ocieplenia jest niezadowalający, pojawia się zagrożenie przemieszczenia materiału względem podłoża, zwłaszcza gdy dojdzie do jego odspojenia od ściany. Objawia się to zazwyczaj pęknięciem z szeroką długą rysą albo charakterystycznym wybrzuszeniem powierzchni elewacji. Na takim podłożu nie należy instalować nowego układu ociepleniowego, szczególnie że konieczne w takiej sytuacji mocowanie odspojonego ocieplenia łącznikami mechanicznymi oznacza dodatkowe koszty i może być mało skuteczne ze względu na konieczność docisku do podłoża. Mocowanie nowego ocieplenia może spowodować uszkodzenie wcześniej osadzonych łączników, wspomagających przytwierdzenie warstwy izolacyjnej do ściany, a także podłoża.
W takich sytuacjach zaleca się demontaż istniejącego ocieplenia, szczególnie że nie ma wówczas możliwości zwiększenia grubości termoizolacji, np. w ościeżach, balkonach, loggiach. Za demontażem przemawia również zidentyfikowanie podczas odkrywek niewłaściwej jakości materiału termoizolacyjnego.
Jeżeli stare ocieplenie odspaja się od ściany, materiał termoizolacyjny jest niewłaściwej jakości – zawsze należy je usunąć i ułożyć nowy system ociepleniowy.

Nowe ocieplenie na starym

Mocowanie jednego ocieplenia na drugim można rozważyć, jeżeli istniejące zostanie przez specjalistę zakwalifikowane jako odpowiednie, a ponadto – ze względu na zbyt cienką warstwę termoizolacji – nie chroni wystarczająco ścian przed utratą ciepła i wymaga renowacji. Dobrać trzeba wówczas taki system ocieplenia, który ma Aprobatę Techniczną lub Krajową Ocenę Techniczną, dopuszczające wykorzystywanie go jako drugiego układu termoizolacyjnego.
Na etapie przygotowań nie wolno pominąć obliczeń cieplno-wilgotnościowych, mających na celu sprawdzenie – oprócz przenikalności cieplnej przegrody – także możliwe zachowanie się pary wodnej po ponownym ociepleniu.
Nowe ocieplenie należy wykonać z materiału izolacyjnego o niższej niż poprzednio wartości współczynnika przewodzenia ciepła. Wpłynie to na grubość ocieplenia.
Jeśli zapadnie decyzja o ponownym ociepleniu, trzeba do tego przygotować istniejącą izolację. Do mocowania nowego układu trzeba zastosować dłuższe łączniki mechaniczne z trzpieniem stalowym, najlepiej wkręcanym, w liczbie większej niż do mocowania ocieplenia instalowanego bezpośrednio na ścianie budynku. Liczba, rodzaj, długość i układ łączników powinny być określone w projekcie. Podczas mocowania nowego ocieplenia łącznik powinien przejść przez wszystkie warstwy nowego i starego ocieplenia oraz zostać prawidłowo zakotwiony w podłożu. Głębokość zakotwienia łączników określa się na podstawie dokumentów dopuszczających jego zastosowanie oraz na podstawie klasyfikacji podłoża, sprawdzonego podczas odkrywek. Warto wybrać łączniki mechaniczne mające dopuszczenie do zastosowania w ETICS o najniższym współczynniku przenikania w danym punkcie.
Wykonanie ponownego ocieplenia podczas renowacji istniejącego pozwala zyskać nie tylko nową, estetyczną i nowoczesną elewację, ale też dodatkową izolacyjność termiczną ścian zewnętrznych oraz przegrody dostosowane do obowiązujących wymagań. Jest to też sposób na usunięcie wszelkich nieciągłości izolacji termicznej pierwszego ocieplenia i wielu błędów objawiających się usterkami warstwy wierzchnich. Unika się ponadto demontażu i utylizacji starego ocielenia oraz korygowania geometrii podłoża (ścian). Dodatkowo grubość termoizolacji nowego ocieplenia uwzględnia istniejącą, dzięki jej wykorzystaniu mniejsze są koszty nowej.
Wykonanie ponownego ocieplenia na istniejącym stwarza możliwość dla jednoczesnej rewitalizacji starszych elewacji i nadania im nowej, atrakcyjnej formy, a także lepszych właściwości technicznych. Można w ten sposób zwiększyć odporność elewacji na uderzenia w obszarach, gdzie to konieczne, oraz lepiej zabezpieczyć ją przed mikroorganizmami, takimi jak grzyby czy algi.
Co więcej, taka forma renowacji stwarza okazję do zastosowania nowoczesnych faktur i kolorów wypraw tynkarskich, odmieniających wygląd budynku. Jako warstwy wykończeniowe do wyboru mamy wiele materiałów, nie tylko zwykłe tynki cienkowarstwowe, ale okładziny ceramiczne i kamienne, tynki cienkowarstwowe imitujące deski, cegły licówki, beton architektoniczny, piaskowiec, granit, tynki żywiczne z elementami błyszczących minerałów, na przykład miki. Ten sposób renowacji współgra z najnowszymi trendami w ociepleniach, a jednocześnie zwiększa znaczenie i wartość obiektu budowlanego.

Docieplanie w zgodzie z prawem

Dom w ostrej granicy. Jeżeli dom stoi w gęstej zabudowie, może się okazać, iż przy prowadzeniu części prac termomodernizacyjnych konieczne będzie wejście na sąsiednią nieruchomość. Trzeba uwzględnić to w planach i uzgodnić działania z sąsiadem – najlepiej w formie pisemnego protokołu. Przy dobrych stosunkach sąsiedzkich nie będzie problemu, ale zdarzają się sytuacje, w których sąsiad nie będzie chciał nas wpuścić na swój teren. Ponadto w przypadku docieplenia ścian musimy mieć świadomość, iż materiał termoizolacyjny będzie znajdował się poza granicami naszej działki. Sąsiad może nie wyrazić na to zgody, gdyż wtedy zajmujemy część jego własności, ale nie może nie zgodzić się na udostępnienie własnej działki, aby wyremontować samą ścianę. Czasem pozostaje jedynie droga administracyjna. Najlepszym rozwiązaniem jest jednak porozumienie się z sąsiadem i wskazanie obopólnych korzyści z przeprowadzonego remontu.

Dom pod ochroną konserwatorską. Jeżeli dom znajduje się pod ochroną konserwatorską, w zależności od jej rodzaju, konieczne będzie uzyskanie odpowiedniego pozwolenia bądź uzgodnienia prac z miejskim lub wojewódzkim konserwatorem zabytków. W pierwszej kolejności warto wystąpić do odpowiedniego konserwatora z wnioskiem o wydanie warunków i dopuszczalnego zakresu prowadzonych prac na elewacji. Wytyczne konserwatora mogą zdecydować o tym, czy w ogóle będziemy mogli przeprowadzić prace termomodernizacyjne, a jeżeli tak, to z jakimi ewentualnie ograniczeniami się wiążą.

Docieplanie od środka. W przypadkach wyjątkowych, np. przy wytycznych konserwatora, może być konieczne przeprowadzenie docieplenia ścian zewnętrznych od wewnątrz, co musi być poprzedzone szczegółowymi obliczeniami cieplno-wilgotnościowymi, przeprowadzonymi przez inżyniera dobrze znającego zagadnienia fizyki budowli. Źle zastosowany i dobrany materiał oraz nieodpowiednia grubość warstw mogą bowiem spowodować zawilgocenie ścian. W takim przypadku konieczne jest stosowanie odpowiednich systemów ociepleniowych.
Musimy mieć świadomość, iż docieplając ściany od wewnątrz, zmniejszamy powierzchnię użytkową domu. W przypadku starego budynku i różnych przegród wybór technologii remontu oraz ewentualnego systemu docieplenia jest trudny do określenia. Audyt z oceną istniejących przegród muszą jednak jednoznacznie wskazać, jaki zakres będzie najkorzystniejszy.

Tynki cienkowarstwowe i okładziny na ociepleniu

Tynki cienkowarstwowe. To obecnie najpopularniejszy materiał do wykańczania elewacji. Stosuje się je głównie jako wierzchnią warstwę na bezspoinowych systemach ociepleń ETICS. Właściwości tynku cienkowarstwowego zależą od rodzaju spoiwa. Dobra elewacja będzie wtedy, gdy rodzaj tynku zostanie dopasowany do konkretnego domu.
Materiał ten daje bardzo duże możliwości – tynki dostępne są w nieograniczonej ofercie kolorystycznej. Wybór tynku nie powinien jednak polegać tylko na dobraniu jego koloru i faktury. Wybór należy zacząć od uświadomienia sobie, że różne rodzaje tynków cienkowarstwowych mają różne właściwości – i wybrać ten, który będzie najbardziej odpowiedni.
Jeśli wykańczamy ściany dwuwarstwowe (ocieplone mury), wybór tynku zależy od rodzaju materiału termoizolacyjnego. Jeżeli jest nim styropian, to na elewację można wybrać dowolny tynk, bo nie ma znaczenia, jak bardzo będzie paroprzepuszczalny, bo w ocieplonej ścianie to styropian jest największą barierą. Na wełnie z kolei nie wolno układać tynków akrylowych, czyli najmniej paroprzepuszczalnych.
Jeśli w okolicy domu znajduje się las lub inne duże skupisko zieleni, na elewacji szybko pojawią się zabrudzenia organiczne – tynki będą się „zazieleniać”. W takiej sytuacji najlepiej wybrać tynk mineralny lub silikatowy, mają bowiem one odczyn alkaliczny, praktycznie uniemożliwiający rozwój mikroorganizmów. Tynki akrylowe i silikonowe zawierają związki organiczne.
Jeśli dom znajduje się przy drodze lub w miejscu, gdzie łatwo o mocne zabrudzenie, najbardziej odpowiedni będzie tynk akrylowy, a jeszcze lepiej – silikonowy. Są to wyprawy, które brudzą się tylko powierzchniowo i łatwo je wyczyścić.

Płytki elewacyjne. Nie każda elewacja, która wygląda jakby była zbudowana z cegieł czy wykończona kamieniem, naprawdę jest z nich wykonana. Efekt zbliżony do ścian wymurowanych z cegieł lub obłożonych płytami kamiennymi można osiągnąć, przyklejając odpowiednią okładzinę do ocieplenia. Płytkami można obłożyć cały dom lub tylko niektóre jego części.
Okładzina z płytek jest cięższa niż tynk cienkowarstwowy, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by właśnie tym materiałem wykończyć ocieplenie ułożone w systemie ETICS. Jednak gdy się to planuje, trzeba zapewnić odpowiednią stabilność podłoża.

Elewacje wentylowane

Zamiast zastosowania systemu ETICS stare mury można ocieplić i wykończyć okładziną mocowaną na ruszcie. Często są to tzw. elewacje wentylowane. Na system elewacji wentylowanych składa się podkonstrukcja, warstwa izolacyjna, która szczelnie przylega do powierzchni ściany, oraz okładziny zewnętrzne (płyty elewacyjne) zapewniające ochronę przed wpływem warunków atmosferycznych. Pomiędzy warstwą izolacji a płytami znajduje się szczelina umożliwiająca swobodny przepływ powietrza. Dzięki szerokiemu wyborowi produktów, które mogą być wykorzystywane w tego typu systemach, rozwiązanie sprawdza się podczas remontów.

• Drewno. Na rynku dostępne są profilowane elementy elewacyjne z kilku gatunków iglastych i liściastych. Na elewacje polecane są sosna, modrzew europejski, świerk, jodła, żywotnik. Jeśli nie korzystamy z półfabrykatów, mamy większy wybór gatunków drewna na okładzinę. Dochodzą wtedy szlachetne, stabilne gatunki o najwyższej naturalnej trwałości: teak, ipe i iroko. Do nienadających się na elewację należą m.in. eukaliptusy, merbau i amazokue, które trwale barwią na brunatno stykające się z nimi materiały (np. tynki). Z kolei badi i azobe silnie się kurczą, co prowadzi do powstawania licznych pęknięć.
  Gotowe deski elewacyjne mogą być dostarczane z drewna suszonego komorowo. Deski mogą też być modyfikowane termicznie. Jest to proces opalania i hartowania drewna, oparty na zastosowaniu wysokich temperatur (około 200°C) i pary wodnej przebiegający w specjalnych piecach.
  Aby ustrzec się problemów z okładziną drewnianą, trzeba ją właściwie zabezpieczyć. Są różne rodzaje impregnatów: rozpuszczalnikowe (przezroczyste lub koloryzujące) albo olejowe. Jedne przeznaczone są do stosowania na drewno oszlifowane, inne – na nieoszlifowane. Dobry preparat zapewnia kompleksową ochronę powierzchni.
  
  
• Imitacja drewna. Materiałów imitujących drewno na elewacji jest wiele. Może to być chociażby dobrze znany siding winylowy. Nowocześniejszy jest materiał kompozytowy, który powstaje z połączenia w odpowiednim procesie drewna i PVC. Raz zabarwiony w procesie produkcji, pozostaje w tym samym kolorze przez długie lata. Nie zmienia też swych wymiarów przy wahaniach temperatury.
  Drewno też z powodzeniem mogą naśladować tynki cienkowarstwowe (wtedy elewacja nie jest wentylowana). Efekt drewna uzyskuje się, stosując tynk ozdobny (w którym fakturę drewna np. wyciska się specjalną matrycą) oraz impregnat, dostępny w różnych kolorach, np. sosny, świerku, dębu, teaku, orzecha oraz wenge.
  Drewno z powodzeniem zastępują płyty wykończone fornirem. Ich rdzeń jest z bakelitu, a warstwa wierzchnia – z forniru.
  
  
• Blacha. Płaska dobrze prezentuje się na elewacjach. W domach jednorodzinnych stosuje się ją tam raczej na fragmentach, dla podkreślenia detali architektonicznych, choć widywane są także budynki z fasadami w całości wykończonymi blachą. Do wyboru mamy stalową – ocynkowaną i powleczoną powłoką ochronną (nadającą jej przy okazji kolor) albo cynkowo-tytanową, początkowo jasnoszarą, z czasem pokrywającą się patyną. Można też od razu kupić blachę z patyną wytworzoną w fabryce. Oferowane są też blachy powlekane z rdzeniem z aluminium (zamiast stali). Ciekawym materiałem na elewacje domów jest blacha stalowa o podwyższonej odporności na warunki atmosferyczne.
  
  
• Płyty z włóknocementu. Okładziny elewacyjne z włóknocementu mogą mieć różne kolory i faktury, duży jest też wybór dostępnych formatów – od mniejszych „desek” do wielkoformatowych płyt, które muszą być specjalnie mocowane.
  Płyty włóknocementowe są dostępne jako wykończone: pomalowane lub oklejone laminatem albo niewykończone – zagruntowane i przeznaczone do pomalowania lub pokrycia tynkiem cienkowarstwowym. Są też płyty wykończone kruszywem kamiennym lub z wykończeniem imitującym drewno – z widocznym usłojeniem. Do wyboru mamy powłoki silnie kryjące i w żywym kolorze lub z prześwitującą strukturą włókien. Powierzchnia płyt może być delikatnie ziarnista lub lekko ryflowana.

Czym i jak izolować fasady wentylowane?

W przypadku fasad wentylowanych pomiędzy ścianą nośną a warstwą elewacyjną zazwyczaj stosuje się płyty z wełny mineralnej. Jest to bardzo dobry izolator, np. o współczynniku λ = 0,033 W/(mK). Nie zmienia właściwości nawet po kilkudziesięciu latach użytkowania, nie osiada i nie kurczy się. Dzięki paroprzepuszczalności chroni budynek przed wilgocią, a także powstawaniem grzybów, w tym pleśni. Płyty z wełny są niepalne i zabezpieczają budynek przed ogniem. Materiał można łatwo wpasować pomiędzy elementy konstrukcji; szczelnie wypełnia puste przestrzenie, co zapobiega powstawaniu mostków termicznych. Montaż płyt z wełny mineralnej odbywa się za pomocą łączników mechanicznych. Pustka powietrzna pomiędzy izolacją a okładziną pozwala na szybkie odparowywanie i przesuszanie przegrody.