Tojad (Aconitum) - piękna roślina, ale niezwykle niebezpieczna roślina

Jak wygląda tojad?

Tojad to bylina, o pięknych fioletowych, granatowych, białych, żółtych, różowych lub czerwonych kwiatach, w zależności od gatunku. Roślina dorasta do 100 – 150 cm wysokości.  Korzeń  tojadu jest bulwiasty, o barwie czarnobrunatnej. Bylina rośnie w postaci dużych kęp, z których wyrastają liczne, pierzaste liście. Łodygi są grube, sztywne, pusta w środku i wzniesione do góry. Całą górną część rośliny pokrywają piękne, liczne, groniaste kwiaty. Owocem tojadu jest mieszek zwierający liczne, drobne nasiona.

Tojad inaczej

Tojad (Aconitum L.) to bylina z rodziny jaskrowatych, zwana również mordownikiem, wilczym zielem, zmorą wilków lub pantofelkiem Matki Boskiej. W naturze występuje w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i Azji. W Polsce rośnie w Sudetach i Karpatach i to aż w 16 gatunkach (tojad Berdaua, tojad czarnohorski, dzióbaty, karłowaty, lisi, mocny, mołdawski, niski, sudecki, wiechowaty, wyniosły, wschodniokarpacki, kosmatoowockowy, ogrodowy oraz tojad Pawłowskiego, tojad Greyera, tojad Fischera.

Tojad mocny trucizna

Tojad to piękną, ale zarazem bardzo trująca roślina, która fascynowała już starożytnych Greków. Według mitologii greckiej tojad wyrósł ze śliny trzygłowego psa Cerbera pilnującego wejścia do Hadesu. Najprawdopodobniej to tojadem został otruty słynny filozof grecki Arystoteles. Grecki lekarz, farmakolog i botanik, Dioskurydes twierdził, że  jad tojadu jest tak silną trucizną, że zabija skorpiony.  W średniowieczu mordownikiem zatruwano miecze i strzały. W renesansie stał się najczęściej stosowaną trucizną. Przez lata był również wykorzystywany do zatruwania strzał oraz harpunów służących do polowań na wieloryby. Jego ludowe nazwy – wilcze ziele i zmora wilków są związane z używaniem tojadu do walki z tymi drapieżnikami.

Występowanie w Polsce?

Najczęściej występującym w Polsce gatunkiem tojadu jest tojad mocny. W naturze można go spotkać m.in w Tatrach, na Gubałówce, na Babiej Górze i w Paśmie Policy, na Pilsku, i na Baraniej Górze. Jest również uprawiany w ogrodach. Ciekawostką jest to, że tojad jest zapylany tylko i wyłącznie przez trzmiele, dlatego jego występowanie pokrywa się z zasięgiem tego owada.

Czy tojad można wykorzystać jako roślinę ozdobną?

Tojad mocny dorasta średnio do 110-120 cm wysokości. Ma strzępiaste liście o dłoniastym kształcie. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Jego kwiaty mają barwę niebieską, purpurową lub białą. Tojad mocny jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.

Rośliny trujące

Najpopularniejsze odmiany tojadu jakie znajdziemy w polskich ogrodach to:

• pochodzący z Chin tojad Carmichaela 'Arendsii' (Aconitum carmichaelii) o pięknych fioletowych kwiatach.  Kwitnie od września do października. Osiąga do 120 cm wysokości. Karłowatą odmianą tej rośliny jest tojad lisi (Aconitum vulparia) osiągający maksymalnie 80 cm. Wyróżnia się również tym, iż jego kwiaty mają barwę kremowo-żółtą.
• tojad ogrodowy 'Bicolor' (Aconitum cammarum) o biało-niebieskich kwiatach.  Kwitnie w lipcu i sierpniu. Osiąga 80-120 cm wysokość.
• tojad pstry (Aconitum variegatum) o niebiesko-fioletowych, białych lub pstrych kwiatach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Dorasta do 150 cm wysokości. Kiedyś bardzo popularny na terenach wiejskich i wokół cmentarzy. Dziś można go spotkać już znacznie rzadziej.

Jak wygląda uprawa w ogrodzie?

Najlepszym stanowiskiem do uprawy tojadu są miejsca półcieniste. Jeśli będzie rósł w cieniu, bardziej rozrośnie się jego część zielona, kosztem kwiatów. Zaś w pełnym słońcu, kolor jego kwiatów straci na intensywności.  

Tatrzańskie kwiaty pełni lata

Tojad sadzonki

Karpy tojadu sadzimy na wiosnę lub we wrześniu, w żyznej, próchniczej, wilgotnej glebie, w odstępach 40-50 cm. Cena karpy to zwykle koszt 6-15 złotych.

Tojad cięcie

Tojad jest byliną wieloletnią. Jego suche pędy należy przycinać późną jesienią lub wiosną. Jeśli się silnie rozrośnie należy roślinę wykopać i podzielić na części. Pamiętajmy, aby dotykając tojadu zawsze używać odpowiednich rękawiczek.

Tojad mordownik podlewanie i nawożenie

Tojad nie znosi suszy, dlatego bardzo ważne jest jego regularne podlewanie i zasilanie (kilka razy w sezonie). Mordownik jest rośliną mrozoodporną. Nie zagrażają mu równiej pasożyty, ze względu na jego trujące właściwości. Jedyne choroby, na jakie jest narażony, to choroby grzybowe, jak np. mączniak prawdziwy.

Tojad – trucizna czy lekarstwo?

Tojad zawiera około 20 alkaloidów, w tym alkaloidy diterpenowe (m. in. akonityna, mezakonityna, napelina, neolina ), alkoholaminy (m.in. akonina, mezakonina) , alkaloidy aporfinowe oraz katecholaminy (noradreanalina, dopamina). To właśnie one, a głównie akonityna,  powodują, że tojad jest jedną z najbardziej trujących roślin w Europie, na którą nie ma antidotum. Trująca jest cała roślina - korzeń, ziele, nasiona, ale nawet nektar i pyłek. Za śmiertelną dawkę jadu tojadu uważa to już 2–5 mg.

Objawy zatrucia tojadem – zagrożenie dla zdrowia i życia

Tojad i inne trujące rośliny w Polsce Tojad mocny jest tylko jedną z wielu trujących roślin, które rosną w naszym kraju. Alkaloidy zawarte w jadzie tojadu (głównie akonityna, mezakonityna i hypakonityna) początkowo działa pobudzająco, a potem porażająco na nerwy czuciowe i ruchowe, wywołując w konsekwencji paraliż mięśni oddechowych i zatrzymania pracy serca.

Czy można sadzić w ogrodzie gatunki chronione?

Tojad syczuański właściwości i zastosowanie lecznicze

Tojad ma tez swoje drugie oblicze. W tradycyjnej medycynie chińskiej tojad syczuański jest uważany za jedną z najważniejszych roślin leczniczych. Jest on stosowany, po odpowiednim przygotowaniu, jako lek rozgrzewający ciało i wzmacniający nerki, które są według tej tradycji głównym organem odżywiającym inne.

Zawarte w tojadzie  alkaloidy są stosowane również w leczeniu bólu, artretyzmu, nerwobóli i chorób skórnych. Mają właściwości przeciwbólowe oraz przeciwzapalne.

W homeopatii tojad wykorzystywany jest przy leczeniu infekcji, takich jak: przeziębienie, kaszel, bóle ucha, oka czy gardła. Stosowany jest również w przypadka leczenia stanów lękowych i ataków paniki, którym towarzyszą palpitacje serca, zdrętwienia oraz mrowienia na ciele.

W niektórych regionach Chin, tojad jest uprawiany jako warzywo. Po długotrwałym gotowaniu (minimum 8-9 godzin) traci on swoje trujące właściwości i nadaje się do spożycia.